Նախորդիվ առիթն ունեցանք միասին խորհրդածելու Տասնաբանյայի երկրորդ պատվիրանի մասին: Եկե՛ք հիմա մեր մտավոր հայացքներն ուղղենք երրորդ պատվիրանին, որ ամբողջացնում է Աստծուն ուղղված լիակատար սիրո վերաբերյալ առաջին երեք պատվիրանները:

Երրորդ պատվիրանը. «Սուրբ պահի՛ր Տիրոջ օրը»

Բառացիորեն Ելքի գրքում կարդում ենք. «Հիշի՛ր շաբաթ օրը, որպեսզի սրբացնես այն: Վեց օր աշխատի՛ր և այդ օրերին արա քո բոլոր գործերը, իսկ յոթերորդ օրը Աստծունն է, քո Տիրոջը: Այդ օրը ոչ մի գործ չանես», Ելք. 20, 8-10: Աստված կամեցավ, որ ինչպես Ինքը հանգստացավ վեց օր աշխարհն արարելուց հետո, այնպես էլ մարդը հանգստանա յոթներորդ օրը. «Դրա համար Աստված օրհնեց շաբաթ օրը և սրբացրեց այն», Ելք. 20, 11: Այդ օրը նաև հրեաները պետք է հիշեին, թե ինչպես Աստված իրենց փրկեց Եգիպտոսի գերությունից և հանեց նրանց այդտեղից, այսինքն պետք է հիշեին առաջին Պասեքը՝ Զատիկը: Շաբաթը նաև Աստծո հետ հավատարմության ուխտի նշանն էր: Ուրեմն, շաբաթը ոչ միայն հանգստի, այլև՝ Աստծուն օրհնելու, փառաբանելու, Նրա մեծագործությունները հիշելու, նաև սեփական կյանքը վերլուծելու, սխալները սրբագրելու, միմյանց ներելու, եղբայրասիրության գործեր կատարելու հնարավորություն էր, ինչը որ հրեաներին ջանում էր բացատրել Հիսուս՝ շաբաթ օրով բուժումներ կատարելով: Քրիստոնյաներիս համար յոթերորդ օրվա իմաստը շարունակեց և վերաիմաստավորեց կիրակին, որ Տիրոջ հարության օրհն է, նոր սկիզբ և նոր արարչագործություն, որը սկսվեց Քրիստոսի հարությամբ և իր լրումին է հասնելու Նրա երկրորդ գալստյան ժամանակ: Քրիստոնյաներիս համար կիրակին դարձավ Տիրոջ օրը՝ բառի բուն իմաստով՝ κυριακός, կիւրիակէ, հունարեն բառից, իսկ լատիներեն՝ dies dominica, որ ևս նշանակում է Տիրոջ օր: Կիրակի օրը՝ որպես Տիրոջ օր ապրել՝ նշանակում է, որ քրիստոնյան ևս պետք է այդ օրը հրաժարվի լի օրերին կատարվող աշխատանքից օրը նվիրի աղոթքին՝ Աստվածաշնչի, հոգևոր գրականության ընթերցմանը, բարեգործությանը՝ աղքատների, հիվանդների հանդեպ, մարմնական և հոգեկան հանգստին, ընտանիքին: Թույլատրելի է միայն ընտանեկան պարտականությունների՝ անհետաձգելի գործերի կատարումը, նաև բարեգործության հետ առնչվող աշխատանքը: Կիրակի օրվա առանցքը, որ նաև քրիստոնեական կյանքի հիմքն ու գագաթնակետն է, մնում է Սուրբ Պատարագը, որին գիտակցաբար չմասնակցելը ծանր մեղք է: Ըստկանոնագրքի, ներելի է միայն հիվանդության և մանկահասակ երեխաների մասին հոգ տանելու անհրաժեշտությամբ պայմանավորված բացակայությունը Սուրբ Պատարագից:

Ցավալի է, որ, մանավանդ, Հայաստանում շաբաթը և կիրակին ապրում են հիմնականում միայն մարմնական ու հոգեկան հանգստի, ժամանցի, խնջույքների մեջ՝ նույնիսկ չմտածելով գոնե մեկ ժամ Աստծուն նվիրելու, Պատարագին մասնակցելու մասին: Նշանակում է՝ մարդն իրականում արհամարհում կամ պղծում է Աստծո սրբացրած օրը, Քրիստոսի հարության, մեղքի և մահվան հանդեպ հաղթանակի փրկարար փաստը, որից իրականում կախված է մարդու ճշմարիտ երջանկությունը: Աստված մեզ հրավիրում է Իր հետ միասին անկացնել մեկ օր կամ գոնե մեկ ժամ՝ ի նշան մեր երախտագիտության, բայց մենք զլանում ենք գնալ Իր մոտ, Քրիստոս մեզ համար պատարագվում է Սուրբ Սեղանին, հաճախ մեզանից մի քանի մետ հեռավորության վրա գտնվող եկեղեցում, իսկ շատերին դա բնավ չի հետաքրքրում: Այստե՛ղ է այս մեղքի ծանրությունը. մարդը չի ուզում կիսել Աստծո արարման և հարության ուրախությունը, չի մասնակցում սիրո տոնակատարությանը, որը գալիք հավերժական ուրախության նախաճաշակումն է: Մարդն արհամարհում է այն գալիք փառքը և երանությունը, որ Աստված պատրաստել է նրա համար: Իրականում սա նույն Ադամի երախտամոռության ծանր մեղքն է, որի պատճառով նա վտարվեց Էդենի պարտեզից: Իսկ անհատապես տանը կատարված աղոթքը չի կարող փոխարինել եկեղեցում հավատացյալների միասնական մասնակցությամբ մատուցվող Սուրբ Պատարագին, որովհետև պատարագողն ու պատարգավողն Ինքը Քրիստոսն է՝ մեզ համար զոհաբերվող Միջնորդը և Փրկիչը, որը ոչ թե մեր տանն է, այլ՝ Սուրբ Սեղանի վրա, որտեղից գալիս է բնակվելու մեր սրտերում՝ ճաշակվելով որպես Կյանքի Հաց:
Հիմա անցնե՛նք մյուս պատվիրաններին, որոնք առավել հստակ բացատրում են Քրիստոսի կողմից կարևորված երկրորդ պատվիրանը. «Պիտի սիրես քո մերձավորին քո անձի պես», Մրկ. 12, 29-31:

Չորրորդ պատվիրանը. «Պատվի՛ր քո հորն ու մորը»

«Պատվի՛ր քո հորն ու քո մորը, որպեսզի … երկրի վրա երկար լինեն քո կյանքի օրերը, որոնք քո Տեր Աստվածը տալիս է քեզ», Ելք. 20, 12: Ծնողներին հարգելու և սիրելու մասին այս պատվիրանը որպես իր աղբյուր ունի աստվածային հայրությունը. Աստված կամենում է, որ մարդ արարածը մանկական հասակից հարգանքով մոտենա թե՛ իր Երկնավոր Հորը՝ Արարչին, թե՛ իր կենսաբանական ծնողներին: Մայրության պատիվը քրիստոնյաներիս համար առավել բարձր հոգևոր աստիճանի հասավ Տիրամոր կերպարով և Եկեղեցում, որ բոլոր մկրտվածների Մայրն է: Ծնողի նկատմամբ հարգանքի և սիրո իմաստը երախտագիտությունն է առ այն, որ նրանք իրենց սիրով, կյանքի նվիրաբերումով լույս աշխարհ են բերել իրենց զավակներին, քրտնաջան աշխատանքով, զոհողություններով դաստիարականել և կրթություն են տվել նրանց: Սրանից բխում է անհրաժեշտությունը լիակատար հնազանդության՝ ծնողների կամքին՝ մինչև չափահաս դառնալը. «Մանուկնե՛ր, հնազանդվե՛ք ձեր ծնողներին ամեն ինչում, քանի որ դա հաճելի է Տիրոջը», Կող. 3, 20: Չափահասության շեմից այն կողմ սակայն, թեև հնազանդությունն արդեն պարտադիր չէ, բայց մնում է հարգանքի, հոգատարության, նյութական, բարոյական, աղոթական աջակցության և սիրո կարիքը: «Ամբողջ սրտով հարգի՛ր քո հորը և մի՛ մոռացիր մորդ երկունքի ցավերը: Հիշի՛ր, որ դու ծնված ես նրանցից և ի՞նչ կարող ես դու հատուցել նրանց այն ամենի դիմաց, որ նրանք քեզ տվել են», Սիր. 7, 29-30: Իսկ Առակաց գրքում կարդում ենք. «Որդյա՛կ, պահպանի՛ր հորդ պատվիրանները և մի՛ մերժիր մորդ խրատը … Երբ գնաս, դրանք քեզ կառաջնորդեն, երբ պառկես քնելու, քեզ կպահպանեն, երբ արթնանաս, կզրուցեն քեզ հետ», Առ. 13, 1: Հետևաբար, մանուկների համար ծնողներին չհնազանդվելը, ստելը մեղք է, իսկ երբ դառնում է սովորություն, վնասում է զավակի բարոյական զարգացմանը, իսկ չափահաս տարիքում ծնողներին արհամարհելը, վիրավորելը մարդուն կարող է արժանացնել արդար աստվածային հատուցմանը և բազում սխալներ գործելուն:
Չորրորդ պատվիրանը վերաբերում է նաև աստվածահաճո ծնողավարմանը և ընտանեկան հարաբերություններին ընդհանրապես: Երեխաների համար առաջնային դպրոցը սեփական ընտանիքն է, նախ՝ ծնողները: Հայրն ու մայրն են երեխաներին սովորեցնելու ոչ միայն տառեր, թվեր, այլև՝ հոգևոր և բարոյական գիտելիքներ, աղոթք, ընդ որում նաև՝ Տասնաբանյա պատվիրանները, իսկ չորրորդ պատվիրանի ուսուցման լավագույն ձևը սեփական օրինակն է, այսինքն՝ ծնողները նախ իրե՛նք պետք է մեծ սեր ու հոգատարություն, նաև, որ շատ կարևոր է, հարգանք ցուցաբերեն իրենց զավակների անհատականության հանդեպ: Ծնողը պետք է ամենայն համբերատարությամբ ժամանակ տրամադրի իր զավակների դաստիարակությանը, դասապատրաստմանը, նրանց հետ խաղին, նրանց հետ զրուցելուն, որպեսզի օգնի ընկերոջ նման և առաջնորդի անձնազոհ ծնողի նման: Այս ամենի կատարյալ օրինակները մեզ տվել են Հայր Աստված և Տեր Հիսուս Քրիստոս, որ միշտ մեզ հետ է Իր Սուրբ Հոգու ուղեկցությամբ և մխիթարությամբ:
Որդիական հարգանքը և ծնողական հարգանքը պայմանավորում են հարաբերությունները նաև ընտանիքի մյուս անդամների՝ քույրերի, եղբայրների, տատիկների և պապիկների, ազգականների հետ, քանի որ ծնողին հարգելը նշանակում է նաև հարգել ու սիրել արյունակցական կապով մեզ հետ կապված մյուս հարազատներին: «Գոտեպնդեցե՛ք միմյանց սիրով, խոնարհությամբ, հեզությամբ և համբերատարությամբ», Եփ. 4, 2: Այսպես ընտանիքում սկսում է կառուցվել այն բարոյական ֆոնը, որի հիման վրա պետք է կառուցվի հոգևոր ընտանիքի՝ Եկեղեցու տաճարը: Ամեն ընտանիք պետք է դառնա հոգևոր վեմ, տնային եկեղեցի՝ քրիստոնեական արժեքների ուսուցմամբ, փոխօգնությամբ, միասնական աղոթքով և միասին Սբ. Պատարագին մասնակցելով:

Ուրեմն, տեսե՛ք՝ որքա՜ն կարևոր է չորրորդ պատվիրանին հետևելը, որովհետև միմյանց հարգելով և սիրելով՝ թե փոքրը և թե մեծը սովորում են հարգել և սիրել Երկնավոր Հորը և Սուրբ Եկեղեցին: Երեխան հայրիկից պետք է սովորի պաշտել Երկնավոր Հորը և իր պապերին, և մորից պետք է սովորի Կույս Մարիամի առաքինությունները, որ նշանակում է լինել «աղախին Տեառն», Քրիստոսին հավատարիմ քրիստոնյա:

Ի վերջո, չորրորդ պատվիրանի վրա է հիմնված սերը հայրենիքի հանդեպ, սերը հայրենավանդ մշակույթի, լեզվի, արժեքավոր ավանդությունների, ծեսի հանդեպ. Աստծուն սիրողը չի կարող չսիրել հայրենիքը և այն լավագույնը, որ հայրենիքը, այսինքն՝ իր հայրերը տվել են իրեն: Ա՛յդ է պատճառը, որ Կաթողիկէ՝ Ընդհանրական Եկեղեցին, հատուկ կանոններով հանձնարարում է պահպանել ու հարստացնել ազգային ինքնությունը, դիմագիծը, հայրենիքը՝ այս բոլորն առավել իմաստավորելով և սրբացնելով մարդկային մեկ ընդհանոր հոգևոր և սուրբ ընտանիքի ծոցում, որ է Քրիստոսի Ընդհանրական և Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին՝ բոլորիս հոգևոր տապանը հայրենի, որ լողում է դեպի Երկնային տունը, որտեղ Հայրը տեղ է պատրաստել բոլորիս համար, ըստ Քրիստոսի խոսքի. ամեն:

Տ․ Հովսեփ Քհն․ Գալստյան

1 ապրիլի, 2025թ․