Հայերենում «պահք» գրաբարյան ձևով բառի հիմքում «պահել» բառն է, որ Հայկազյան բառարանում բացատրվում է ժուժկալության կամ զսպվածության իմաստով, երբ մարդ ինքն իրեն ետ է պահում է որոշ գործողություններ կատարելուց: Իսկ «ծոմ» բառը եբրայական ծագում ունի, որ նույն բառարանում բացատրվում է որպես առավել խիստ պահեցողություն՝ սննդի իմաստով, երբ օրական սնունդ ընդունում են միայն մեկ անգամ, այն էլ՝ միայն հաց և ջուր: Սա անապատական հայրերից և վանքերից եկած սովորություն է, որի հիմքում, իհարկե, աստվածաշնչյան սրբերի օրինակներն են և, մանավանդ, Տեր Հիսուս Քրիստոսի անապատում փորձության պատկերը, երբ քառասուն օր ու գիշեր ոչինչ չկերավ և չխմեց և իր ծոմապահությամբ հաղթեց սատանայի երեք փորձությունները:

Սովորաբար, պահքը և ծոմը հասկանում են առավելապես սննդի տեսակներից հրաժարման իմաստով, որը սակայն թերի է: Պահեցողությունը, հրաժարումը պետք է հասկանալ և կիրառել ոչ միայն սննդատեսակներից, այլև՝ այնսպիսի սովորություններից կամ գործողություններից, որոնք մարդուն մղում են դեպի մեղքը կամ ուղղակի մեղք են: Պահքի իմաստը նախևառաջ մեղքի արմատները մոլախոտերի նման մեզանից հեռացնելն է:

Այդ արմատները հաճախ շատ խորն են, դրանք երկու տեսակ են՝

1.մարմնական և 2.բարոյական կամ գիտակցական:

Մարմնական պահք

Մեղքի մարմնական արմատները թաքնված են մարմնական ցանկությունների մեջ՝ որկրամոլություն, ցանկասիրություն, հեշտասիրություն, տռփանք, կրքեր: Այս ցանկությունները կամ հակումները առավել սրվում են և մարդկային հոգին ճնշում են, երբ մարմնի կարիքները մշտապես բավարարում ենք առատորեն՝ առանց սահմանափակումների, անսանձ ձևով՝ ինքներս մեզ համար գտնելով տարբեր պատճառաբանություններ կամ պարզապես ըստ հեշտասիրության կամ պահի քմահաճույքի: Եվ որքան շատ ենք տեղի տալիս մարմնական ցանկություններին, այնքան մեծանում է ախորժակը, ցանկությունը ամեն կերպ բավարարելը դառնում է անհրաժեշտություն, որը կամաց-կամաց անհնարին է դառնում կառավարել, սանձել: Դա նման է անսանձ և կատաղած ձիու, որ սլանում է առաջ՝ ըստ իր ցանկության և ոչ թե հեծյալի: Որպեսզի սանձենք այդ ձիուն՝ այսինքն մեր մարմինը, և այն ուղղորդենք մեզ ցանկալի ուղղությամբ, պետք է թուլացնենք նրան, զրկենք այն զորությունից, որ մեզ տանում է իր ետևից, որպեսզի մարմինը կանգ առնի երբ մեզ պետք է, որպեսզի հոգին զորանա: Սբ. Բարսեղ Կեսարացին բացատրում է, որ երբ զորացնում ենք մարմինը, տկարանում է հոգին, իսկ երբ տակարացնենք մարմինը, այն ժամանակ կզորանա հոգին: Սբ, Բարսեղը հիշեցնում է Սբ.Պողոսի խոսքերն՝ ուղղված կորնթացիներին. «Եթե մեր այս արտաքին մարդը տկարանում է, մեր ներքին մարդը նորոգվում է օրըստօրե… Ահա թե ինչու հաճույքով եմ պարծենում իմ տկարություններով, որպեսզի իմ մեջ բնակվի Քրիստոսի զորությունը: Դրա համար էլ գոհ եմ ի սեր Քրիստոսի իմ կրած տկարությունների…նեղությունների համար, որովհետև երբ տկար եմ, այն ժամանակ եմ զորավոր», Բ Կորնթ. 4, 16; 12, 9-10:

Դեռևս հին ժամանակներից անապատականներն ու վանականները հրաժարվում էին այնպիսի կերակուրներից և ըմպելիքներից, որոնք ուժեղացնում են մարմնի ցանկությունները, մթագնում մտքի աշխատանքը, դարձնում ծույլ, աղոթքի մեջ ցրված, մղում են դեպի հանգիստը և քունը և այդպիսով արգելակում հոգևոր զարգացումը, սրբության ջանքերը և, իհարկե, թուլացնում մեղքերի համար սգալու, ապաշխարելու կամքը: Իսկ Քառասնորդացը մեղքերի մասին առավելաբար խորհելու, դրանց համար լացելու և ապաշխարություն կատարելու ժամանակ է: «Պահքն է առաջնորդել բոլոր սրբերին դեպի Աստծուն հաճելի կյանք», գրում է Սբ. Բարսեղը:

Աստվածաշնչում կարդում ենք պահքի և ծոմի պտուղների մասին. սրբերը կարևոր պահերից առաջ պահք էին պահում: Մովսեսը Սինա լեռան վրա Աստծո օրենքը ստանալուց առաջ ոչ միայն ինքը երեք օր ծոմ պահեց, այլև ժողովրդին պատվիրեց ինքնամաքրվել և կանանց չմոտենալ երեք օր: Ապա քառասուն օր լեռան վրա մնաց՝ Աստծո ներկայության մեջ: Քորեբ լեռան վրա քառասուն օր ծոմ պահեց նաև Եղիան և արժանացավ Աստծուն տեսնելու երանությանը, հարություն տվեց սարեփթացի կնոջ մեռած որդուն, իր աղոթքով Աստված երեք տարի և վեց ամսի երկինքը փակեց, որ անձրև չտեղա և ստիպեց ամբողջ ժողովրդին ծոմ պահել: Հովհաննես Մկրտիչն ապրում էր պահեցողությամբ՝ ուտում էր միայն մորեխ և վայրի մեղր: Եվ վերջապես մեր Տերը՝ Հիսուս Քրիստոս, Հովհաննեսից մկրտվելուց հետո քառասուն օր ու գիշեր ծոմապահությամբ անցկացրեց անապատում՝ իր համար որպես սնունդ ունենալով միայն «ամեն խոսք, որ դուրս է գալիս Աստծո բերանից»՝ Մտթ. 4, 1-10, որով և ջախջախեց օձի գլուխը, երբ սա ուզում էր օգտվել նրա մարմնական սովից և խաբել նրան: Նոր մարը՝ երկրորդ Ադամը չխաբվեց սատանայից, իսկ առաջին Ադամը չպահեց միակ պահքը՝ չուտել բարու և չարի գիտության ծառից և կերավ արգելված պտուղը: Սբ. Բարսեղն ասում է, որ սա առաջին պահքն էր՝ Էդենի պարտեզի այս միակ պահքը, որ եթե մեր նախածնողները՝ Ադամն ու Եվան պահեին, մենք հիմա ստիպված չէինք լինի պահք պահելու: Բայց նրանց գայթակղության պատճառը միայն արգելված պտղի արտաքին հմայքը չէր, այլ շատ ավելի խորն էր՝ բարոյական, որի մասին կխոսենք հաջորդ քարոզի մեջ: Թող նոր կինը՝ Մարիամը, սովորեցնի մեջ միշտ հասկանալ չարի խարդախությունները և զգուշանալ մեղքից. ամեն:

Գիտակցական կամ բարոյական պահք

Նախորդ խորհրդածության մեջ խոսում էին մարմնական պահեցողության մասին, իսկ այսօր խոսելու ենք բարոյական կամ գիտակցական պահեցողության մասին: Ի սկզբանե, առաջին մարդկանց մեղքը Էդենի պարտեզում ըստ էության ոչ թե մարմնական պահեցողության, այլ ավելի գիտակցական պահքը խախտելու դեմ էր: Չարի և բարու գիտության ծառից չճաշակելը, ինչպես Սբ. Բարսեղն է բացատրում, առաջին պահքն էր և այդ պահքն ուղղված էր գիտակցությանը կամ մարդու բարոյական վարքին, մարմնական չէր, թեև ներկայացավ ակնահաճո պտղի տեսքով: Կինը և տղամարդը չարի խաբեությամբ չկարողացան սանձել ավելին իմանալու և ավելին կարողանալու իրենց ցանկությունը, լսեցին օձի խաբեությունը և դրա մեջ տեսան խոստումը և հնարավորությունը՝ լինելու Արարչի նման ամենակարող, լինելու աստվածներ: Մարդն իր աստվածանմանությունը, որը պետք է արտահայտվեր նախևառաջ Աստծո կամքի հետ լիակատար ներդաշնակությամբ և հնազանդությամբ, բանականության և ազատության պատասխանատու գործադրությամբ, փոխարինեց կեղծ աստվածանմանության ցանկությամբ՝ լինել ամենակարող, բայց՝ առանց միակ Աստծո հետ մտերմության, ո՛չ Աստծո կողմից շնորհված զորությամբ: Մարդն ուզեց ամենագետ և ամենակարող լինել ինքնուրույն, և այստեղ էլ խաբվեց սատանայից. մարդը չի կարող լինել ինքնուրույն՝ մարդը կամ Աստծո հետ է, կամ՝ սատանայի, որովհետև արարած է՝ սահմանափակ կարողություններով. «Ով ինձ հետ չէ, իմ դեմ է, ով ինձ հետ չի հավաքում, ցրում է», ասում է Հիսուս: Սատանան մարդուն խաբեց և շարունակում է խաբել, թե իբր մարդը կարող է կանգնել ինչ-որ չեզոք գետնի վրա և լինել կատարելապես ինքնուրույն: Մինչդեռ իրական ինքնուրույնությունը սկսվում է աստվածային կամքի հետ ներդաշնակ ապրելուց: Ինչքան էլ պարադոքսալ թվա, բայց մարդը լիարժեք կերպով ինքնուրույն է կամ ազատ՝ միայն Աստծուն գիտակցաբար հնազանդվելով և Աստծո հետ մտերմության մեջ: Ամեն տեսակ այլ ինքնուրույնություն միայն պատրանք է և թակարդ, որից սկսվում է ստրկությունը մեղքին և սատանային, ինչպես եղավ Ադամի պարագայում: Ադամն ու իր կինը չկարողացան սանձել Աստծո նկատմամբ նախանձը, իշխանասիրությունը, փառամոլությունը, հպարտությունը: Այս բոլոր կրքերը բռնկվեցին ընդամենը առաջին հայացքից պարզ թվացող մի հետաքրքրասիրության կայծից, որ գցեց սատանան:

Գիտակցական պահքի առաջին քայլը հենց սա՛ է՝ կարողանալ սանձել ավելորդ հետաքրքրասիրությունը՝ այն ամենի նկատմամբ, ինչն արգելված է Աստծո կողմից և դեմ է մարդկային խղճին՝ աստվածատուր բնական բարոյական օրենքին: Մարդկային միտքը, մանավանդ, ադամական մեղքից հետո առավել հետաքրքասեր է չարի նկատմամբ և հեշտությամբ է տարվում, ինքնազսպվելն առավել բարդ է, հետևաբար, գիտակցական պահքը մեծ դժվարությամբ է մեզ տրվում: Մարմնական պահեցողությունը գալիս է օգնելու, քանի որ մարմնական կրքերը զսպելով՝ զորացնում ենք մարդկային միտքը և սիրտը, զորանում են գիտակցության սանձերը, միտքը գայթակղություններից շեղելու մեխանիզմները: Բայց անուամենայնիվ, մարդը մնում է անպաշտպան, եթե չապավինի աստվածային գերբնական զորությանը. «Ես եմ որթատունկը, իսկ դուք ճյուղերը: Ով իմ մեջ է բնակվում, և ես՝ նրա մեջ, նա շատ պտուղ է տալիս, որովհետև առանց ինձ ոչինչ անել չեք կարող», Հվհ. 15, 5: Բնակվե՛նք Տիրոջ մեջ, և Տերը կբնակվի մեր մեջ, լինե՛նք Տիրոջ փրկարար նավի մեջ, Տիրոջ հետ միասին, և այս աշխարհի փոթորիկների և հոգեկան խռովի մեջ նավախելի մոտ քնած Քրիստոս Տերը կարթնանա և կխաղաղեցնի փոթորիկը և կասի. «Իմ խաղաղությունն եմ տալիս ձեզ … ձեր սրտերը թող չխռովվեն և չվախենան», Հվհ. 14, 27: Տիրոջ հետ միասին՝ Նրա նավակում, որ Իր Սուրբ Եկեղեցին է, ամեն բան կխաղաղվի, փոթորկի ջրերն էլ, որ թափվում են այդ նավակի մեջ՝ ամեն մեղքն ու կեղտը, որ լցվում են նաև Եկեղեցին, Տիրոջ զորությամբ ոչինչ չեն կարողանա մեզ անել. «Ձեր գլխից մի մազ իսկ չի կորչի, և ձեր համբերությամբ պիտի շահեք ձեր հոգիները», Ղկ. 21, 18: Եթե Աստված մեր կողմն է, ո՞վ կլինի մեզ հակառակ, աղաղակում է սաղմոսերգուն: Եթե Քրիստոսին ընդունում ենք մեր սրտերի մեջ՝ Ամենասուրբ Հաղորդությամբ, մեզ ի՞նչ կարող է անել չարը, մենք այլևս զորավոր ենք Քրիստոսի՛ ներկայությամբ՝ մեր մեջ: Մնում է, Տիրոջ խոսքի համաձայն, լինել համբերատար:

Համբերատարությունը, թերևս մի առաքինություն է, որ կարող ենք առավել Աստծո օգնությամբ զարգացնել հենց պահեցողության ժամանակ: Այսօրվա առաքելական ընթերցվածում Սբ. Հակոբոս առաքյալը հորդորում է լինել համբերատար՝ մշակի նման, որ սպասում է իր բերքին, մինչև անձրև տեղա՝ Հկբ. 5, 7-8: Այդպես մեր հոգիների մեջ անձրևի նման տեղում է աստվածային շնորհը, և Քրիստոսի արևը հասունացնում է մեր սրբության պտուղները: Հակոբոսը կոչ է անում նմավել մարգարեներին, մանավանդ՝ Հոբ երանելուն, որի մասին էլ կուզեմ խոսել մի քանի խոսք և նրանով ավարտել այս խորհրդածությունը:

Հոբի գիրքն Աստվածաշնչի ամենախորհրդավոր գրքերից մեկն է, որ շատ բարդ է ընկալել: Այն խոսում է մի արդար մարդու տառապանքի մասին, որ ոչնչով չէր վաստակել այն դաժան հարվածները, որոնց ենթարկվեց սատանայի քմահաճույքով: Հոբն այնքան օրինակելի մի մարդ էր, որ նրան գովում է Տերը՝ սատանայի առջև՝ որպեսզի ամաչեցնի սրան: Սատանան նախանձելով՝ առաջարկում է Աստծուն՝ թույլ տալ իրեն՝ չարչարել Հոբին: Սատանան մտածում էր, որ Հոբը, կորցնելով ամեն ինչ և տառապելով, կընդդիմանա Տիրոջը և կհայհոյի: Աստված թույլատրեց սատանային չարչարել Հոբին, որովհետև գիտեր, որ այդ չարիքից Ինքը բարիք է հանելու. Հոբն իր արդարությամբ ամաչեցնելու է սատանային: Այդպես էլ եղավ: Հոբը զրկվեց ամեն ինչից՝ իր բոլոր զավակներից և հարստությունից, ծանր հիվանդացավ, անասելի տառապանքի բեռը ճնշում էր նրան: Նույնիսկ կինն իր դեմ դարձավ, երեք ընկերները դարձան գործիք՝ չարի ձեռքին՝ մեղադրելով Հոբին ծանր մեղքերի մեջ, որոնք, իբր պատճառ եղան այդպիսի դառն չարչարանքների: Հոբը, չնայած իր կատարյալ միայնությանը և աննկարագրելի տառապանքին, լքվածությունը, համբերեց ի սպառ, ըստ Տիրոջ խոսքի, երբեք չընդդիմացավ Աստծո դեմ՝ մեղադրելով անարդարության մեջ, երբեք չկորցրեց իր հավատքը, պահեց իր միտքը հստակ և լեզուն՝ զուսպ, ճշմարտապես գիտակցական մի պահք պահեց՝ բազմաթիվ գայթակղությունների և բողոքի առիթների դիմաց: Հոբն իր խոնարհությամբ կանգնեց Աստծո դատաստանի առջև և անվերապահորեն ընդունեց, որ ամեն բան Աստծուց է տրվում մարդուն, նաև՝ մարդուն տանջող բոլոր հարցերի պատասխանները: Վերջում Հոբն ասաց Տիրոջը. «Արդ, լսի՛ր ինձ, Տեր, թող ես էլ խոսեմ, հարցնեմ քեզ և սովորեցրու՛ ինձ: Սրանից առաջ ես ականջներովս էլ լսել քո մասին, բայց հիմա աչքերս տեսան քեզ: Այդ պատճառով արհամարհեցի անձս և մաշվեցի. ինքս ինձ հող ու մոխիր եմ համարում», Հոբ, 42, 4-6: Տառապանքը Հոբին ցույց տվեց իր փոքրությունը՝ Աստծո մեծության առջև, իր ամբողջ ունեցածի՝ Աստծուց կախված լինելը, իր հող ու մոխիր լինելը, ինչպես այս մասին հիշում ենք Պահքի սկզբում՝ Մոխրոց երկուշաբթին, երբ սկսում ենք ապաշխարության քառասնօրյա ընթացքը: Տառապանքը, կյանքում մեզ բաժին հասած դժվարությունները հոբի նման համբերությամբ և զսպվածությամբ տանելը մեզ մոտեցնում է ճշմարիտ ինքնաճանաչմանը և արժանացնում Աստծուն տեսնելուն. «Երանի՜ սրտով մաքուրներին, որովհետև նրանք Աստծուն պիտի տեսնեն», Մտթ. 5, 8, ասում է Տերը Լեռան քարոզում: Հոբը՝ որպես արդար տառապյալ, մի նախապատկեր է Հիսուս Արդարի մասին, որ տառապեց՝ առանց մեղքի լինելով և երբեք չընդվզեց Աստծո կամքի դեմ և ասաց. «Թող լինի ոչ թե ինչպես ես եմ կամենում, այլ ինչպես դու»: Հոբը վերջում արդարացավ և Աստված նրան բազմապատիկ անգամ վերադարձրեց իր ունեցածը՝ զավակներով հանդերձ և պատվիրեց աղոթել իր երեք ընկերների փրկության համար, և Հիսուս արդարացավ՝ իր Խաչով մահվանը հաղթելով, համբերեց ի սպառ և իր մահով փրկեց մեզ բոլորիս: «Համբերեցե՛ք և դուք, ամրացրե՛ք ձեր սրտերը, քանի որ Տիրոջ գալուստը մոտ է», Հկբ. 5, 8:

Տ. Հովսեփ Քհն. Գալստյան