Սիրելի՛ հայ եղբայրներ եւ քոյրեր,

Մէկ դար է անցել այն սահմռկեցուցիչ ջարդից, որ ձեր ժողովրդի համար եղաւ իսկական մարտիրոսութիւն, որի ընթացքում շատ անմեղներ մեռան՝ որպէս Քրիստոսի անուան խոստովանողներ ու մարտիրոսներ (հմմտ.՝ Յովհաննէս Պօղոս Բ-ի եւ Գարեգին Բ-ի Ընդհանուր յայտարարութիւն, Էջմիածին, 27 Սեպտեմբեր 2001թ.): Այսօր չկայ մի հայ ընտանիք, որ այդ դէպքերի ընթացքում կորցրած չլինի իր սիրելիներից մէկին. դա իսկապէ՛ս եղաւ «Մեծ Եղեռն»՝ «Մեծ չարիք», ինչպէս կոչում են հայերը: Այս հարիւրամեակի առթիւ մերձաւորութեան մեծ մի զգացում ունեմ ձեր ժողովրդի հանդէպ ու փափագում եմ հոգեպէս միանալ ձեր սրտերից, ձեր ընտանիքներից եւ ձեր համայնքներից բարձրացող աղօթքներին։

Միասնաբար աղօթելու բարեպատեհ մի առիթ ընծայուեց մեզ՝ այսօրուայ արարողութեամբ, որի ընթացքում «Եկեղեցւոյ Վարդապետ» ենք հռչակում Սուրբ Գրիգոր Նարեկացուն: Ջերմ երախտագիտութիւն եմ յայտնում ներկայութեան համար՝ Ծայրագոյն Պատրիարք եւ Կաթողիկոս Ամենայն Հայոց Ն.Ս.Օ.Տ.Տ Գարեգին Բ-ին, Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոս Ն.Ս.Օ. Տ.Տ.Արամ Ա-ին եւ Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկէ Հայոց Պատրիարք Ամենապատիւ Տէր Ներսէս Պետրոս ԺԹ-ին:

Ժ դարի վանական Սուրբ Գրիգոր Նարեկացին, առաւել քան ուրիշներ, գիտեր  արտայայտել ձեր ժողովրդի զգայնութիւնը՝ձայնակցելով այն աղաղակին, որ դառնում է աղօթքը՝ մեղապարտ եւ տառապակոծ մարդկութեան, որ թէպէտեւ ընկճուած է իր անկարողութեան տագնապից, սակայն լուսաւորուած Աստուծոյ սիրոյն պայծառութիւնից եւ բաց՝ հանդէպ յոյսին՝ Տիրոջ փրկարար միջամտութեան, որ կարող է ամէն ինչ փոխակերպել:

«Ի ձեռն որոյ զօրութեան վստահապէս ակնկալութեամբ վերագրեցեալդ յանցանօք բեռանց՝ աներկմիտ յուսով հաւատամ ի կարողին ձեռն ապաստանեալ … զնոյն ինքն տեսանել՝ յողորմութիւն եւ ի գթութիւն եւ յերկնիցն ժառանգութիւն» (Նարեկ, ԺԲ.):

Ձեր քրիստոնէական կոչումը հինաւուրց է՝ սկիզբ առած 301 թուականին, երբ սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչը դէպի դարձ ու մկրտութիւն առաջնորդեց Հայաստան աշխարհը, որ դարերի ընթացքում հանդիսացաւ առաջինը՝ Քրիստոսի Աւետարանին փարող ազգերի մէջ: Այդ հոգեւոր իրադարձութիւնը անջնջելիօրէն դրոշմեց Հայ ժողովուրդին, նրա մշակոյթը եւ պատմութիւնը, ուր նահատակութիւնը ունի իր նախապատիւ տեղը, ինչպէս նշանակալից կերպով վկայում է Սուրբ Վարդանի ու նրա ընկերների զոհաբերական նահատակութիւնը Ե դարում:

Ձեր ժողովուրդը, լուսաւորուած Քրիստոսի լոյսով ու շնորհքով, շատ տառապանքներ ու փորձանքներ է յաղթահարել՝ ոգեւորուած Խաչից բխած յոյսով (հմմտ.՝ Հռոմ. 8, 31-39): Ինչպէս ձեզ ասել է Սուրբ Յովհաննէս Պօղոս Բ-ը, «Տառապանքով եւ մարտիրոսութեամբ թրծուած ձեր պատմութիւնը թանկագին մի գոհար է, որով հպարտ է Ընդհանրական Եկեղեցին: Մարդուս փրկիչ` Քրիստոսի հանդէպ հաւատքը ճանապարհորդութեան ընթացքում ներշնչել է ձեզ հիանալի մի արիութիւն, յաճախ այնքան նման նոյնինքն խաչի արիութեան, դէպի ուր վճռակամօրէն քայլեցիք՝ ժողովրդի եւ հաւատացեալների ձեր ինքնութիւնը պահպանելու աննկուն կամքով» (Ճառ, 21 Նոյեմբեր 1987թ.):

Այս հաւատքը ընկերակցեց ձեր ժողովրդին եւ զօրավիգ եղաւ նաեւ հարիւր տարիներ առաջ տեղի ունեցած ողբերգական իրադարձութեան ընթացքում, որ «առ հասարակ սահմանւում է՝ որպէս 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանութիւնը» (Յովհաննէս Պօղոս Բ. եւ Գարեգին Բ., Հասարակաց Յայտարարութիւն, Էջմիածին, 27 Սեպտեմբեր 2001): Բենեդիկտոս ԺԵ Պապը, որ Առաջին Աշխարհամարտը դատապարտել է որպէս «անօգուտ սպանդ» (AAS, IX [1917], 429), ի սպառ ճիգ չխնայեց՝այն կասեցնելու համար, վերարծարծելով՝ 1894-96 թթ. «մահագուշակ դէպքեր»-ին ի տես Լեւոն ԺԳ Պապին կողմից արդէն կատարուած միջնորդութեան փորձերը: Այս առընչութեամբ նա Մեհմետ Ե Սուլթանին յղեց մի գրութիւն՝աղերսելով, որ խնայուէին անթիւ անմեղները (հմմտ.՝թուակիր նամակ՝ 10 Սեպտեմբեր 1915 թ.) եւ ինքն է որ, 1915թ. դեկտեմբերի 6-ին Կարդինալների դռնփակ ժողովի ընթացքում սարսռագին սոսկումով հաստատեց՝ «Հայոց թշուառագոյն ազգը դէպի բնաջնջում է առաջնորդւում» (AAS, VII [1915], 510):

Պատահածի յիշատակը կատարելը պարտականութիւնն է ո՛չ միայն Հայ ժողովրդի եւ ընդհանրական Եկեղեցւոյ, այլ եւ համա՛յն մարդկային ընտանիքի համար, որպէսզի այս ողբերգութիւնից եկող ազդարարութիւնը մեզ ազատի նման արհաւիրքների մէջ վերստին ընկնելուց, որոնք անարգում են Աստծուն եւ մարդկային արժանապատուութիւնը: Յիրաւի, այսօր եւս նման ընդհարումներ երբեմն այլասերւում են եւ դառնում անչքմեղելի բռնութիւններ, որոնք սնուցւում են՝ չարաշահելով ցեղային եւ կրօնական տարբերութիւնները: Ազգերի եւ միջազգային Կազմակերպութիւններու բոլոր ղեկաւարները կոչուած են հաստատ պատասխանատուութեամբ ընդդիմանալու նման ոճիրների, առանց երկդիմութիւնների եւ փոխզիջումների:

Այս դառնակսկիծ յիշատակումը թող բոլորի համար հանդիսանայ շարժառիթ՝ խոնարհ եւ անկեղծ խորհրդածութեան, թող բոլոր սրտերը բացուեն դէպի ներումը, որ աղբիւր է խաղաղութեան եւ վերանորոգ յոյսի: Սուրբ Գրիգոր Նարեկացին՝մարդկային հոգու այդ արտակարգ մեկնաբանը, կարծես մարգարէական խօսքեր է արտաբերում մեզ համար. «Քանզի եւ ես իսկ … վկայեալ զանձնէ կամաւորական ստգտանք բիւր բամբասանաց անբժշկական մեղանաց, ի սկզբնահայրն սկսեալ մինչեւ ի կատարումն ծննդոց նորա, կամայականն յանձնառութեամբ հաստեցի եդի զիս ամենայնիդ պարտական չարեաց» (Նարեկ, ՀԲ.): Որքա՛ն է ազդում մեզ վրայ համընդհանրական զօրակցութեան իր այս զգացումը: Որքա՛ն փոքր ենք զգում ինքներս մեզ՝ նրա բացագանչութիւնների վեհանձնութեան դիմաց. «Յիշեա՛ զքո մեծութիւնդ, Տէր … ընդ խնդրելս իմ ի քէն բարի իմոցն ատելեաց, եւ Դու առ քոյս ըստ քում մեծութեանդ անճառելիս հրաշագործեսցես: Մի՛ սատակեսցես զիմսն խածանողսն, այլ փոփոխեսցես. խլեալ զխոտանս բարս երկրաւորս, զբարիսն արմատացուսցես եւ յիս եւ ի նոսին» (նոյն տեղում, Բան՝ ՁԳ.):

Աստուած շնորհի, որ Հայ եւ Թուրք ժողովուրդների միջեւ վերսկսուի հաշտութեան ճանապարհը եւ խաղաղութիւնը վերածնուի նաեւ Ղարաբաղում: Այս ժողովուրդները, անցեալում, ի հեճուկս հակառակութիւնների եւ լարուածութիւնների, ապրել են խաղաղ համակեցութեան երկար շրջաններ եւ նոյնիսկ բռնութիւնների թոհուբոհում ականատէս եղան զօրակցութեան եւ փոխադարձ օգնութեան ժամանակների: Միայն այս ճանապարհով է, որ նոր սերունդները կարող են բացուել աւելի լաւ ապագայի ընդառաջ, եւ շատերի զոհաբերումը կարող է սերմը դառնալ արդարութեան եւ խաղաղութեան:

Մեզ՝ քրիստոնեաներիս համար, այս պահը թող լինի յատկապէս աղօթքի՛ զօրաւոր մի պահ, որպէսզի թափուած արիւնը Քրիստոսի զոհաբերման փրկարար զօրութեամբ՝ ներգործի լրիւ միութեան հրաշքը նրա աշակերտների մէջ: Յատկապէս, վերամրացնի եղբայրական բարեկամութեան կապերը, որ արդէն իսկ զօդում են Կաթողիկէ Եկեղեցին եւ Հայաստանեայց Առաքելական Եկեղեցին: Բազմաթիւ եղբայրների եւ քոյրերի վկայութիւնը, որոնք, անզէն, իրենց կեանքը զոհեցին իրենց հաւատքի համար, իրար հաղորդակից է դարձնում տարբեր յարանուանութիւններ. արեան համամիութիւնն (ecumenism ) է այս, որ մղեց սուրբ Յովհաննէս Պօղոս Բ-ին 2000 թուականի Յոբելեանին առթիւ միասնաբար տօնելու 20-րդ դարի բոլոր նահատակների յիշատակը: Այսօրուայ արարողութիւնը եւս զետեղւում է հոգեւոր եւ եկեղեցական այս համատեքստում: Մեր երկու Եկեղեցիների ներկայացուցիչները մասնակցում են այս արարողութենաը, որին հոգեպէս միանում են աշխարհի վրայ սփռուած մեր բազում հաւատացեալները՝ երկրի վրայ արտացոլելով այն կատարեալ հաղորդութիւնը, որ տիրում է երկնքի երանեալ հոգիների միջեւ: Եղբայրական ոգով վստահեցնում եմ մերձաւորութիւնս ձեզ՝ Հայաստանեայց Առաքելական Եկեղեցւոյ նահատակների սրբադասման արարողութեան առթիւ, որ տեղի պիտի ունենայ յառաջիկայ Ապրիլի 23-ին Էջմիածնի Մայր Տաճարում, եւ ոգեկոչման արարողութիւններին, որոնք պիտի կատարուեն Յուլիսին, Անթիլիասում:

Աստուածամօրն եմ յանձնում այս դիտաւորութիւնները սուրբ Գրիգոր Նարեկացու խօսքերով.

«Մաքրութիւն կուսից եւ սկզբնաշաւիղ դասուց երջանկաց,

մայր հիմնադրութեան հաստատութեան Եկեղեցւոյ,

եւ ծնող անարատ Բանին Աստուծոյ:

…

եւ ի թեւս պահպանութեան լայնատարած քումդ մաղթանաց ապաւինելով,

զձեռս մեր ի սմա տարածեմք,

եւ աներկբայ յուսով հաւատամք ապրիլ»:

(Ներբող Սրբոյ Աստուածածնին՝ «Գումարք խմբից»)

Վատիկան, 12 Ապրիլի, 2015թ.

Ֆրանցիսկոս   

Թարգմանութիւնը կատարուած է ըստ Ռադիո Վատիկանի հայերէն եւ անգլերէն հրապարակումների