«Տնտեսի կիրակի». այսպէս է կոչւում Մեծ Պահոց Դ կիրակին: Ինչպէս Մեծ Պահոց նախորդ կիրակիներին, այս դէպքում եւս անուանումը բխում է ճաշու աւետարանական հատուածից, որ Ղուկասի Աւետարանի 16-րդ գլխի 1-13 համարներն են:

«Եւ Յիսուս իր աշակերտներին ասաց. «Մի մեծահարուստ մարդ կար, որ մի տնտես ունէր. եւ նրա մասին ամբաստանութիւն եղաւ, որպէս թէ վատնում է իր տիրոջ ունեցուածքը։ Տէրը կանչեց նրան եւ ասաց. «Այս ի՞նչ եմ լսում քո մասին. տո՛ւր քո տնտեսութեան հաշիւը, որովհետեւ այլեւս տնտես լինել չես կարող»։ Տնտեսը իր մտքում ասաց. «Ի՞նչ պէտք է անեմ, քանի որ իմ տէրը տնտեսութիւնս ինձնից վերցնում է. հողի վրայ աշխատել չեմ կարող, մուրալ ամաչում եմ։ Գիտեմ, թէ ինչ պիտի անեմ, որպէսզի, երբ տնտեսութիւնիցս հեռացուեմ, ընդունեն ինձ իրենց տները»։ Եւ իր տիրոջ պարտապաններից իւրաքանչիւրին մէկ առ մէկ իր մօտ կանչելով՝ առաջինին ասում է՝ «Իմ տիրոջը ինչքա՞ն պարտք ունես»։ Եւ սա ասում է՝ «Հարիւր տակառիկ ձէթ». եւ տնտեսը նրան ասում է՝ «Ա՛ռ քո մուրհակը եւ նստի՛ր ու անմիջապէս գրի՛ր՝ յիսուն»։ Ապա դարձեալ միւսին ասում է՝ «Դու ինչքա՞ն պարտք ունես». եւ սա ասաց. «Հինգ հարիւր պարկ ցորեն»։ Տնտեսը նրան ասաց՝ «Ա՛ռ քո մուրհակը եւ նստի՛ր ու գրի՛ր՝ չորս հարիւր»։ Եւ տէրը գովեց անիրաւ տնտեսին, որովհետեւ հնարամտութեամբ գործեց, քանի որ այս աշխարհի որդիները աւելի հնարամիտ են, քան լոյսի որդիները իրենց սերնդի մէջ»։ «Եւ ես ձեզ ասում եմ. անիրաւ մամոնայից ձեզ համար բարեկամներ արէք, որպէսզի, երբ այն պակասի, յաւիտենական յարկերի տակ ընդունեն ձեզ։ Քիչ բանի մէջ հաւատարիմը շատի մէջ էլ հաւատարիմ է. իսկ քչի մէջ անիրաւը, շատի մէջ էլ անիրաւ է։ Արդ, եթէ անիրաւ մամոնայի մէջ հաւատարիմ չեղաք, ձեզ ո՞վ կը վստահի ճշմարիտը։ Եւ եթէ օտարինը եղող բանի մէջ հաւատարիմ չեղաք, ձերը ո՞վ կը տայ ձեզ։ Ոչ մի ծառայ երկու տիրոջ ծառայել չի կարող. որովհետեւ, եթէ մէկին ատի, միւսին կը սիրի. կամ եթէ մէկին մեծարի, միւսին էլ կ՚արհամարհի։ Չէք կարող ե՛ւ Աստծուն ծառայել, ե՛ւ մամոնային»։

Այս տնտեսի պատմութիւնը իւրաքանչիւր մէկի պատմութիւնն է, ով իր կեանքը, աստուածատուր շնորհները, պարգեւները, ունեցուածքը, դրամը վատնում է՝ առանց մտածելու ամենակարեւորի մասին:

Ինչպէս այդ մեծահարուստը հաշիւ պահանջեց իր տնտեսից, մի օր Աստուած էլ հաշիւ է պահանջելու բոլորից, թէ ինչպէս ապրեցինք մեր կեանքը, այլ խօսքով, ինչպէս վարեցինք մեր տնտեսութիւնը:

Մենք բոլորս Աստծոյ տնտեսներն ենք, մեր կեանքի հեղինակը մենք չենք, այլ՝ Աստուած, Ի՛նքն է կեանքի Տէրը եւ բաշխողը, բայց մեզ տալիս է մեր կեանքը՝ ոչ թէ որպէս նուէր, որպէսզի ապրենք այն՝ դարձնելով Աստծուն փառաւորելու, գեղեցիկը, բարին, սէրը մեր կենսակերպի մէջ ցոլացնելու մի արժէքաւոր հնարաւորութիւն: Մայր Թերէզա Կալկաթացին ասում էր. «Կեանքը հնարաւորութիւն է, օգտագործի՛ր»: Բայց հիմնական հարցը այն է, թէ ինչպէ՞ս ենք օգտագործում մեր կեանքը, մեզ ձրիաբար շնորհուած իւրաքանչիւր վայրկյանը. Աստծուն փառաբանելու՞ եւ նրան նմանուելու՞, թէ մեր սեփական «ես»-ի շուրջ պարիսպներ կառուցելու եւ ինքներս մե՛զ փառաբանելու համար: Մեր կեանքը մի ձրի նուէր է՝ Տիրոջից ընծայուած, որը, սակայն, պարտաւոր ենք պատասխանատւութեամբ օգտագործել՝ ոչ միայն մեր, այլեւ՝ մերձաւորի օգուտի եւ հոգեւոր աճման համար:

Յիսուս պատմում է, որ երբ մեծահարուստը ասաց իր տնտեսին, թէ այլեւս չի կարող տնտես լինել, սա մի խորամանկ քայլի դիմեց, որպէսզի աշխատանքից զրկուելուց յետոյ չզրկուի նաեւ ուրիշ մարդկանց մօտ աշխատանք կամ հիւրասիրութիւն գտնելուց. «որպէսզի ընդունեն ինձ իրենց տներում», ասում է տնտեսը եւ կանչելով իր Տիրոջ պարտապաններին, շնորհում է նրանց պարտքերի մի մասը: Ըստ էության, այս տնտեսը դարձեալ վնաս է պատճառում իր Տիրոջը՝ նրա՛ իսկ ունեցուածքով ջանալով իր համար ապահովել հարմարաւետութիւն, սիրուած լինել մարդկանց մօտ: Նա իր տիրոջ պարտապաններին շնորհեց ոչ թէ իր ունեցածը, այլ՝ ուրիշինը: Բայց մեծահարուստը այս իմանալով՝ ոչ թէ աւելի խստութեամբ է պատժում նրան, այլ՝ գովում.

«Եւ տէրը գովեց անիրաւ տնտեսին, որովհետեւ հնարամտութեամբ գործեց, քանի որ այս աշխարհի որդիները աւելի հնարամիտ են, քան լոյսի որդիները իրենց սերնդի մէջ », 16,8:

Բայց ինչու՞ տերը գովեց իր տնտեսին, չէ՞ որ նա խաբել էր իրեն: Հին աշխարհում հնարամտութիւնը, նոյնիսկ անկախ հետեւանքներից, գովաբանւում էր. դա իմաստութեան նշան էր, համարւում էր առաքինութիւն: Սա դարձեալ մարդկային հպարտութեան հետեւանք է, բայց՝ շատ ընդունելի աշխարհի տրամաբանութեան համար: Որոգինէսը բացատրում է, որ այստեղ «իմաստութիւն» բառը նոյն իմաստով չի օգտագործւում, ինչ որ Աստծոյ իմաստութեան դէպքում: Նա մատնացոյց է անում Ծննդոց գրքում օձի մասին տողերը, թէ օձը բոլոր կենդանիներից աւելի իմաստուն էր: Բայց ինչպէ՞ս օձը օգտագործեց իր իմաստութիւնը. Պատասխանը մէկն է՝ մարդուն կործանելու համար: Իսկ Թովմա Աքվինացին այսպէս է մեկնաբանում այս հատուածը.

«Այս առակը ասուեց, որպէսզի մենք հասկանանք, որ եթէ այդ տնտեսին, որ խաբէութեամբ գործեց, նրա տերը գովեց, որքա՛ն առաւել Աստուած կգովի իր այն ծառաներին, ովքէր ամեն ինչ անում են ըստ իր պատուիրանների», Սբ. Թովմա Աքվինացի, Catena Aurea:

Մարդկանց մօտ սէր եւ հարգանք փնտրելու մէջ, հիրաւի, այս աշխարհի որդիները, որոնց սուրբ հայրերը նաեւ խաւարի, դժոխքի որդիներ են անուանում, շատ աւելի իմաստուն են, միշտ կարողանում են գտնել ուղիներ՝ մարդկանց մօտ փառաբանուելու համար, գիտեն՝ երբ, որտեղ ինչ խոսել, ինչպէս ասել, ինչպէս «բարեգործութիւն» անել եւ ինչ նպատակով, ամէն բան մանրակրկիտ հաշուարկուած է: Հին աշխարհի մեթոդներն հիմա աւելի կատարելագործուած են: Նոյնիսկ գրքեր են գրւում այդ մասին:

Բայց Տէր Յիսուս մեզ, որ կոչուած ենք լինել լուսոյ որդիներ, հորդորում է լինել օձերի նման խորագէտ եւ միամիտ՝ աղաւնիների նման: Միամիտ, այսինքն՝ մէկ մտքով առաջնորդւող, մէկ նպատակի հետեւից վազելով, որ Աստծոյ հետ կատարեալ միութիւնն է՝ հասկանալով, թէ ինչպէս կարող ենք ճիշտ ձեւով օգտագործել Տիրոջից մեզ տրուած կեանքը, բանականութիւնը եւ միւս տաղանդները, որ Տիրոջ ունեցուածքն է՝ շնորհուած մեզ, նաեւ խուսափենք չարի թակարդներից: Սրա համար խորագիտութիւն է պէտք, բայց ոչ՝ բացասական իմաստով, որպէսզի կարողանանք պաշտպանուել օձի խորագիտութիւնից, եւ մեր ունեցուածքը, մեր դրամը, կամ արամէերէն բառով «mammona»-ն, չդարձնենք անիրաւութեան մամոնայ, այլ ծառայեցնենք ի շահ մեր հոգու փրկութեան՝ օգնելով կարիքաւորներին, հասարակաց բարիքի համար:

Սա մարդկային հարաբերութիւնների ճիշտ կառուցման, սոցիալական արդարութեան կարեւորագոյն սկզբունք է:

Սբ. Թեոփիլակտոսը մեկնում է այսպէս.

«Անիրաւութեան մամոնայն այն է, ինչ Աստուած մեզ տուել է՝ մեր եղբայրների համար օգտագործելու, բայց մենք ծախսում ենք ինքներս մեզ վրա: Մենք պէտք է բոլորը տայինք աղքատներին, բայց քանի որ դարձել ենք անիրաւ տնտեսներ՝ չարութեամբ պահելով մեզ այն, ինչ ուրիշների կարիքների համար էր…պէտք է բոլորը բաժանենք աղքատներին, որպէսզի մեզ ընդունեն յաւիտենական հարկերի տակ»:

Յաւիտենական հարկերի տակ ընդունողները ոչ թէ այս աշխարհի մարդիկ են, այլ՝ Յիսուս Ինքը, որ մեզնից ողորմութեան գործեր է խնդրում այս աշխարհի կարիքաւորների միջոցով (Մտթ., 25): Եթէ մենք հաւատարիմ ենք անիրաւ մամոնայի մէջ, մեզ կվստահուի նաեւ ճշմարիտը՝ Աստծոյ հետ յաիտենական բնակութիւնը, որ ամենամեծ հարստութիւնն է, եւ սա՛ է մերը, մեր յաւիտենական սեփականութիւնը, որի մասին ասում է Յիսուս: «Եթէ օտարինը եղող բանի մէջ հաւատարիմ չեղաք, ձերը ո՞վ կտայ ձեզ», ասում է Յիսուս:

Ուրեմն հարկ է, որ կեանքում ամենակարեւորը մեզ համար լինի Աստծուն ծառայելը եւ ոչ թէ մեր «ես»-ին, կամ փողին կամ իշխանութեանը, որ անիրաւ մամոնայն է:

Հարկ է, որ մենք, երբեմն օգտագործելով այս աշխարհի տրամաբանութիւնը եւ միջոցները, նորագոյն տեխնոլոգիաները՝ մեր ունեցած դրամով եւ նիւթական հարստութեամբ, նաեւ տաղանդներով օգտակար լինենք կարիքաւորներին, հիւանդներին, ծերերին, երեխաներին: Բայց այսօր օգտագործել աշխարհի միջոցները, տեխոլոգիաները եւ գերի չընկնել դրանց ներքին տրամաբանութեանը շատ դժուար է, ինչպէս գրում է Ֆրանցիսկոս Սրբազան Քահանայապետն իր Laudato si’ շրջաբերականում: Այսօրուայ մարդկային հասարակութիւնը ակամայ տրւում է շուկայական հարաբերութիւնների, տեխնոլոգիաների, թուային միջոցների, համացանցի օրինաչափութիւններին եւ ընդհանուր խանդավառութեան մէջ կորցնում է բարոյական արժէքները, կորում է սէրը մերջաւորի հանդէպ, կորում է մերձաւորի հետ անմիջական շփման, ընկերութեան, եղբայրական հարաբերութիւններ զարգացնելու փորձառութիւնը, մարդկային «ես»-ը սկսում է չհաւատալ կայուն արժէքներին, ամեն ինչ սկսում է համարել հարաբերական, սկսում է սխալ ընկալել իր մարդկային ազատութիւնը, շահը, օգուտը, իշխանութիւնը: Տեխնոլոգիաների շնորհիւ մարդուն սկսում է աստճինաբար թուալ, թէ ինքը կարող է արարել, որոշել մարդկային կեանքի տեսակը, կամ առհասարակ մարդկային կեանքի գոյութեան իրաւունքը, միջամտում է մարդու կենսաբանական զարգացման մէջ, բնական երեւոյթների շղթայի մէջ: Հիշելով անիրաւ տնտեսի մասին առակը՝ մենք պետք է կարողանանք այս ամենի մէջ յստակ զատորոշել չարիքն ու բարիքը, հասկանալ, թէ ինչը կարելի է օգտագործել, ինչը՝ ոչ, ինչն է որ մեզ շեղում է Աստծուց, ինքներս մեզանից, բարոյական արժէքներից եւ հեռու մնալ այդ ամենից: Մենք պէտք է կարողանանք տեխնոլոգիաները, ժամանակակից գիտութեան եւ շուկայական հարաբերութիւնների ընձեռած հնարաւորութիւնները օգտագործել ճիշտ ուղղութեամբ: Այստե՛ղ է, որ պահանջւում է օձի խորագիտութիւնը, բայց պայմանով, որ մեր նպատակները աղաւնու միամտութեամբ ուղղուած լինեն մէկ տեղ՝ դէպի մարդու ամբողջական բարիքը եւ Աստծո արքայութիւնը: Այս բարդ ընտրութիւնների, վերլուծութիւնների եւ ճակատագրական եզրահանգումների ճամփորդութեան մէջ հարկ է, որ նախ ինքներս մեր մէջ ամեն բան շտկենք՝ ըստ Աստծո կամքի, յստակեցնենք մեր միտքն ու սիրտը եւ ոչինչ չանենք՝ առանց աղօթքի եւ Աստուածամօր բարեխօսութեան, ով միակն է մարդկանցից, որ կարող է սովորեցնել, թէ ինչպէս ճզմել սատանա օձի գլուխը եւ օգտագործել անգամ նրա խայթոցները՝ յօգուտ մեր սրբութեան եւ ուրիշների օգտին:

Տ. Յովսէփ քհնյ. Գալստեան

Լրացուած՝ 23 մարտի, 2019թ.