Աղբյուր` Ռադիո Վատիկանի ռուսական բաժին։

Հարց.

Ինչու՞ է Կաթողիկէ Եկեղեցում ավանդույթ ձևավորվել մահվանից հետո հիշատակել 7-րդ և 30-րդ օրերն՝ ի տարբերություն Ուղղափառ Եկեղեցու, որտեղ ընդունված է նշել 9-րդ և 40-րդ օրերը:

Պատասխան.

Մկրտության Խորհուրդը՝ «ջրից և Սուրբ Հոգուց» ծնունդ առնելը, մարդուն հաղորդակից է դարձնում հավերժական կյանքին, որի ծիլը հանդիսացավ Հիսուս Քրիստոսի Սուրբ Հարությունը: Կենսատու ջրի հոսքը, որն անցնում է մկրտվածների կյանքի միջով, չի ցամաքում նրանց երկնային կյանքի ճամփորդության ավարտով, որովհետև, ինչպես ասում է ննջեցյալների համար աղոթքը. «Տեր Աստված, քո հավատարիմների կյանքը փոխակերպվում է, երբ քանդվում է կյանքի երկրային տունը, կյանքը հավերժական բնակություն է գտնում երկնքում»: Իր գոյության հենց սկզբից ընդունելով Քրիստոսի Խորհրդավոր Մարմնի միությունը, «Պանդուխտ Եկեղեցին մեծ ակնածանքով է հարգել ննջեցյալների հիշատակը, քանի որ սուրբ ու բարի է ննջեցյալների համար աղոթելու միտքը, որպեսզի նրանք մեղքերի թողություն ստանան (տես Բ Մակ 12:45): Եկեղեցին նրանց համար հոգեհանգստի աղոթքներ է վեր բարձրացնում»:

Առաջին հերթին դա Հոգեհանգստյան Սուրբ Պատարագն է: Եկեղեցին Սուրբ Հաղորդության զոհ է մատուցում ննջեցյալների համար, որպեսզի Քրիստոսի Մարմնին հաղորդվելով՝ ննջեցյալների մի մասը ստանա հոգևոր օգնություն, իսկ մյուսը՝ սփոփանք հույսի մեջ:

Քրիստոնեական պաշտամունքային աղոթքները ննջեցյալների համար, որոնք սկիզբ են առնել հնագույն ժամանակներից, վկայում են հավատն առ այն, որ վախճանաբանական Սուրբ Հաղորդության ընթրիքը հանդիսանում է իրական քրիստոնեական “refrigerium”-ը, որը կարելի է մեկնաբանել որպես «սառնության, հանգստի մի վայր»:

Տարբեր դարաշրջաններում՝ տարբեր մշակույթներին ու ծիսակարգերին համապատասխան, ձևավորվել են հատկանշական օրերի ավանդություն.այդ օրերին առավել ցայտուն է դրսևորվում Քրիստոսով մահացածների հիշատակի համար աղոթքը:

Եկեղեցին Սուրբ Հաղորդության զոհ է մատուցում ննջեցյալների համար ոչ միայն թաղման ժամանակ, այլև 3-րդ, 7-րդ և 30-րդ օրերին, ինչպես նաև մահվան տարելիցին: Այդ օրերը նշված են, օրինակ, ծիսակարգի և ժողովրդական բարեպաշտության մասին իտալական եպիսկոպոսական համաժողովի ուղեցույցում: Փաստաթղթում ընդգծվում է, որ այդ օրերի Հոգեհանգստյան Սբ. Պատարագը հանդիսանում է «քրիստոնեական միջոց հիշելու և Քրիստոսով հաղորդվելու նրանց հետ, ովքեր արդեն անցել են մահվան շեմը»:

Եկեղեցին նոյեմբերի 2-ին միշտ Սբ. Պատարագ է մատուցում բոլոր ննջեցյալների համար: Ամեն օր Եկեղեցին՝ ինչպես Սբ. Պատարագին, այնպես էլ երեկոյան ժամերգության ժամանակ, աղոթում է ննջեցյալների հոգիների հանգստության համար, որ Աստված ողորմի նրանց Իր լույսի ու երանության մեջ: Աղոթքը ասում է. «Հիշի´ր մեր քույրերին ու եղբայրներին, ովքեր մահացել են հարություն առնելու հույսով, և բոլոր հանգուցյալներին՝ քո ողորմության մեջ, և ընդունիր նրանց Քո արքայությունում»:

Որտեղի՞ց են ի հայտ եկել երրորդ, յոթերորդ, երեսուներորդ օրերն ու տարելիցը: Այս օրերը հիշատակվում են հնագույն եկեղեցական գրքերում, օրինակ Գելասիանսական սաքրամենտարիայում, որը թվագրվում է VIII դարով, սակայն իր մեջ պարունակում է առավել վաղ ժամանակաշրջանի հռոմեական ծիսակարգի տեքստեր: Նրանցում սահմանված է մահացածների հիշատակման արարողակարգ կատարել մահվան 3-րդ և 7-րդ օրերին ու տարելիցին:

Տեղական Եկեղեցիներում կային հանգուցյալների հիշատակման այլ հաստատված օրեր ևս, ինչի մասին է վկայում օրինակ սուրբ Ամբրոսիոսի գովաբանական խոսքը, որը նա ասել է Թեոդոսիոս կայսեր մահվան 40-րդ օրը: Նա ասում է, որ ոմանք պահում են երրորդ և երեսուներորդ օրերը, իսկ մյուսները՝ յոթերորդ ու քառասուներորդ օրերը:

Առաքելական կանոնակարգերի համաձայն (IV դար) Արևելքում ընդունված է եղել հանգուցյալներին հիշատակել մահվան երրորդ, իներորդ և քառասուներորդ օրերին: Նման ժամանակագրության հիմք է հանդիսանում այն համոզմունքը, որ մահից հետո հանգուցյալի հոգին 3-9 օր շրջում է անշնչացած մարմնի շուրջ՝ աստիճանաբար հեռանալով նրանից, ընդհուպ մինչև 40-րդ օրը: Այս ժամանակագրությունը վերաբերում է բաբելոնյան աստղագիտական հասկացություններին: Նման պատկերացումներ ու համոզմունքներ են ներթափանցել նաև հունական ու հռոմեական հեթանոսական սովորույթների մեջ: Այսպիսով, հռոմեացիները թաղման զոհաբերություններ էին մատուցում 9-րդ օրը (նովենդիալա):

Քրիստոնեական Հռոմում և քրիստոնեական Աֆրիկայում ավանդական դարձան հիշատակման 3-րդ, 7-րդ և 30-րդ օրերը: Այս ավանդույթը հիմնավորված էր Սուրբ Գրքով: Նախ, որ Հիսուս հարություն առավ 3-րդ օրը: Հին Կտակարանում ևս հիշտակումներ կան մահացածի հիշատակման որոշակի օրերի մասին. Հովսեփը յոթօրյա սուգ պահեց մահացած հոր՝ Հակոբի համար, որի մասին խոսվում է Ծննդոց Գրքում (Ծննդ., 50): Սիրաքի Գրքում ևս հիշատակում կա մահացածի համար յոթ օր լաց լինելու սովորության մասին: «Յոթ» թիվը կապված է շաբաթօրյա հանգստի հետ, որը նաև խորհրդանշում է անդրաշխարհ գնացածների հոգու հանգստությունը (այս մասին հիշատակում ունի նաև Սուրբ Օգոստինոսը). Ահարոնին ու Մովսեսին ժողովուրդը սգաց երեսուն օր: Հենց այս աստվածաշնչյան հիշատակումների հիման վրա է ձևավորվել մահացածների հիշատակման ծիսական ավանդույթը, ընդ որում տարբեր կարգի մահացածների համար սահմանված են եղել հիշատակման տարբեր օրեր:

Համաձայն ծիսական, պաշտամունքային գրքերի, վանականների համար Հոգեհանգստյան Սուրբ Պատարագ են մատուցել 3-րդ, 7-րդ, 9-րդ ու 30-րդ օրերին, ըստ մյուս աղբյուրների, միայն թաղմանն ու 3-րդ օրը: Բարեխիղճ աշխարհականի համար Սուրբ Պատարագ են մատուցել 3-րդ օրը, երբեմն նաև՝ 9-րդ ու 30-րդ օրերին, իսկ ապաշխարած մեղավորի համար՝ կամ 7-րդ, կամ էլ 30-րդ օրերին, ընդորում հանգուցյալի հարազատները պետք է պահեին յոթօրյա պաս:

Միշտ առանձնահատուկ նշանակություն է ունեցել մահացածներին Սուրբ Պատարագի մատուցմամբ հիշատակելը մահվան տարելիցին կամ թաղման տարելիցին: Այն ժամանակ, երբ հեթանոսները նշում էին մահացածի ծննդյան օրը (dies natalis), այդ նույն օրը քրիստոնյաների համար հանդիսանում էր Քրիստոսով ծնվածների օր (dies natalis), որը և նշվում էր ծիսական աղոթքներով…

Պետք է նշենք, որ 3-րդ, 7-րդ, 30-րդ օրերն ու տարելիցը, որպես մահացածներին Սուրբ Պատարագի մատուցմամբ հիշատակման օրեր, վավերացված են այլ լատինական ծիսական փաստաթղթերում ևս, օրինակ Գրիգորյան սաքրամենտարիայի հավելվածում, 1570թ. հռոմեական պատարագամատույցում (Մեսսալում), 1962թ. հռոմեական պատարագամատույցում:

Այժմյան հռոմեական պատարագամատույցում չեն մատնանշվում հանգուցյալի հիշատակման որոշակի օրեր, բացի տարելիցից: Սակայն դա չի խանգարում հանգուցյալի ծիսական հիշատակմանը` տեղական սովորույթների համաձայն:

Սակայն Արևմտյան Եկեղեցում պահպանվել է հիշատակման 9-րդ օրվա ավանդույթը, որը կապված է Հռոմի Պապի մահվան հետ, ինն օր շարունակ կատարվում է մահացած Պապի հոգեհանգստյան արարողակարգ:

Այսպիսով Արևմտյան Եկեղեցում հիշատակման ավանդական օրերի գոյությունը ծիսական ժառանգության արդյունք է, և դա, նախ և առաջ, բացատրվում է աստվածաշնչյան նկատառումներով: Այս ավանդույթի առավել խոր արմատներն ու թվերի խորհրդանիշները պետք է փնտրել մինչ քրիստոնեական սովորույթներում: Հարկ է նշել, որ որոշակի օրերին հանգուցյալների հիշատակման ավանդույթը՝ կապված մահվանից հետո հոգու վիճակի ինչ-որ պատկերացումների հետ, չի հանդիսանում Կաթողիկէ Եկեղեցու վարդապետության մաս:

Ինչ վերաբերում է Ուղղափառ Եկեղեցու հանգուցյալներին որոշակի օրերին հիշատակելու սովորությանը, ապա հնարավոր է, որ դրանք ունեն նույն ծագումնաբանությունը, սակայն, ինչպես տեսնում ենք, Արևելքում ավանդույթը այլ կերպ է ձևավորվել: Բացատրելով 9-րդ և 40-րդ օրերի ավանդույթը՝ ուղղափառ հոգևորականները որպես օրինակ բերում են հայտնությունը, որը տրվել է սուրբ Մակարիա Ալեքսանդրիացուն: Այդ հայտնության համաձայն, «երբ 3-րդ օրը Եկեղեցում նվիրաբերություն է լինում, ապա մահացածի հոգին իր պահապան հրեշտակից ստանում է վշտի թեթևություն»: Այդ վկայութան մեջ մանրամասն նկարագրվում է հոգու վիճակը որոշակի թվով օրերի ընթացքում: Համաձայն այդ հայտնության, 9-րդ օրը հոգին Աստծուն խոհնարվելուց և դրախտը տեսնելուց հետո գնում է դժոխք, որտեղ նրան ցույց են տալիս ամբարիշտների համար նախատեսված չարչարանքները: Հոգին այնտեղ է մնում ևս 30 օր, իսկ 40-րդ օրը Դատավորը որոշում է նրա համապատասխան տեղը: «Այսպիսով, Եկեղեցին ճիշտ է անում, որ հանգուցյալների հիշատակման արարողակարգ է կատարում»,- ամփոփում է սուրբ Մակարիա Ալեքսանդրիացին:

Համաձայն Կաթողիկէ Վարդապետության, որը շարադրված է Կաթողիկէ Եկեղեցու Քրիստոնեականի մեջ՝ հիմնված Սուրբ Գրության և Եկեղեցու բազմադարյան ուսմունքի վրա, հոգին մահվան պահին հատուցում է ստանում: Մահացածների այդ մասնավոր դատավարության էությունը «Քրիստոսի հետ հարաբերության մեջ է. կամ քավչական մաքրությամբ, կամ դեպի երկնքի երանություն անմիջական մուտքով, կամ հավիտյանս դատապարտությամբ» (1022): Այսպիսով, ոչ մի հիմք չկա ենթադրելու, որ գոյություն ունի հստակ սահմանված ժամանակահատված, որի ընթացքում հոգին շրջում է մարմնի շուրջ կամ էլ գտնվում ինչ-որ անորոշ վիճակում:

Թարգմանեց` Նաիրա Բաղդասարյանը