Սա մի շատ առանցքային հարց է հայ հաւատացեալներիս համար, գոյաբանական (existential) հարց, որին պատասխանելու համար բազմաթիւ յօդուածների, պարզ երկխոսութիւնների, լուրջ պատմական ուսումնասիրութիւնների, հոգեւորականների քարոզների խիստ կարիքը կա, որովհետեւ, յատկապէս, Հայաստանում, թէ՛ այսօր եւ թէ՛ նախկինում բնակուող հայերի մեծ մասը ամբողջական պատկերացում չունի (ոչ իրենց մեղքով, այլ ոմանց միտումնաւոր խեղաթիւրմամբ), թէ ինչ է Հայ Կաթողիկէ Եկեղեցին.որոշ տկարամիտներ անգամ աղանդ են համարում Հայ Կաթողիկէութիւնը: Ամենեւին նպատակ չունեմ սուր ճոճելու հայ առաքալեկան մեր եղբայրների դեմ, կամ վիճաբանութիւն սկսելու նեղ կարծրատիպերով տառապող անձանց հետ, բայց մեծ անհրաժեշտութիւն եմ տեսնում գոնէ երկու խօսքով, բացատրելու, թէ ինչու եմ կաթողիկէ, կամ ինչու է պէտք քրիստոնեայի համար լինել անպայմանօրէն ԿԱԹՈՂԻԿԷ:

 Նախ պէտք է հասկանալ այս բառի իմաստը: Շատերը գիտեն, որ դա սերում է յունարէն καθόλου (katholou) բառից եւ նշանակում է «ընդհանուրի, ամբողջի մասին, համար», կամ՝ ընդհանրական, տիեզերական: Այս բառով քրիստոնէութեան Սրբազան Աւանդութիւնը մշտապէս բնորոշել է մեր Տէր Յիսուս Քրիստոսի հիմնած մէկ եւ միակ Եկեղեցին, տիրաւանդ հաւատքը, փրկութեան յոյսը եւ լոյսը: Այդ բառը ի սկզբանէ եղել է Հաւատոյ Հանգանակներում (Նիկիոյ, Կ.Պոլսոյ եւ այլն).Սբ. Պատարագի ժամանակ քարոզից յետոյ հենց այդպէս ենք ասում հանգանակում՝ «հաւատամք եւ ի մի միայն կաթողիկէ (կամ ընդհանրական) եւ առաքելական Սուրբ Եկեղեցի…», այստեղ խօսում ենք ոչ թէ երկու եկեղեցիների մասին (Կաթողիկէ եւ Առաքելական), ինչպէս ոմանք մտածում են, այլ՝ մէկ եւ միակ՝ Կաթողիկէ Եկեղեցու մասին, որը հիմնել է Տէրը: Այդպէս են հաւատացել նաև միակ եւ միասնական հայ Եկեղեցւոյ զավակները մինչև 6-րդ դարավերջը, երբ մի խումբ հոգեւորականներ, Պարսից արքունիքի ճնշմամբ, սեփական ինքնիշխանութեան տենչով արբած եւ այլ շարժառիթներով որոշեցին մերժել իրենց հայրերից ժառանգած որդիական հնազանդութիւնը Հռոմի Սրբազան Քահանայապետին եւ լինել իբր ինքնանկախ (բայց իրականում՝ կախեալ ժամանակի պարսակամէտ իշխանաւորներից), ինքնաբաւ (սահմանափակուելով նեղ շրջանակի մէջ, հիմնուելով միայն սեփական, հաճախ ոչ ուղղադաւան դատողութիւնների եւ նկրտումների վրայ՝ անտեսելով Եկեղեցւոյ ընդհանրականութեան, մէկ հոտ եւ մէկ հովիվ լինելու աստվածատուր պատուիրանը), ինքնագլուխ (բայց յաճախ կամ մշտապէս որպէս գլուխ ունենալով երկրային իշխանաւորներին եւ, վասն ինքնարդարացման, յայտարարելով, թէ միայն Քրիստո՛սն է գլուխը Եկեղցւոյ), որոնց հետեւանքով հայ հաւատացեալների մի հոծ բազմութիւն կտրուեց Ընդհանրական կամ Կաթողիկէ Եկեղեցուց:

Իսկ աւետարանի վրայ հիմնուած կաթողիկէութեան հաւատարիմ հայ նահատակների խմբերը յայտնուեցին հալածեալների կարգավիճակում, ընդ որում նաեւ՝ լուսաւորեալ սրբեր, աստուածաբան հայրեր, հայրապետներ, ովքեր այդպէս էլ չհասկացուեցին կամ պարտադրուեցին լռել (Ներսես Շնորհալի, Յովհան Օձնեցի, Գիւտ, Հ. Մանդակունի, Խոսրով Անձեւացի (ով անգամ բանադրուեց Անանիա Մոկացու կաթողիկոսի կողմից, բայց ում գրուածքները այսօր ուսուցանւում են հայկական ճեմարաններում), նրա որդին՝ Գր. Նարեկացին, Կիլիկիայի շրջանում՝ Ն. Լամբրոնացին, Մխիթար Գոշը եւ բազում այլք, ում կաթողիկէ դավանանքի, մտքերի մասին հասկանալի պատճառներով չի ուսուցանւում «զարգացած» հոգեւոր կաճառներում, բայց սա առայժմ թողնենք…): Խաւարամիտների համար այպանելի դարձած, «քաղքեդոնական» կամ կաթողիկէ հայերի բեկորները Տիրոջ օգնութեամբ եւ իրենց անհուն ջերմեռանդութեան շոնրհիւ համատարած հալածանքների ու վարչական ատելութեան (բայց ոչ հասարակ ժողովրդի մեծամասնութեան կողմից) պայմաններում վերապրեցին, պանդխտութեան ճամփան բռնեցին եւ միայն 1742թ. ունեցան առանձին Կաթողիկէ նուիրապետութիւն, որը ի վերջո հաստատուեց ոչ թէ Հայաստանում, այլ՝ Լիբանանում եւ կոչուեց Տանն Կիլիկիոյ Պատրիարքութիւն կամ Կաթողիկոսութիւն՝ ժառանգելով Կիլիկիոյ Աթոռը: Այս Աթոռը հակաթոռ չէ, այլ՝ միա՛կ հաւատարիմը Յիսուսի մէկ Եկեղեցի եւ մէկ հովիւ ունենալու պատուիրանին, որը մերժելը յանգեցնում է Եկեղեցու կոտորակման, տարաձայնութիւնների եւ անհամաձայնութեան, որն ինքնին հակասում է Սբ.Եկեղեցու Խորհրդին, որը կոչուած է լինելու համակ ներդաշնակութիւն, simphoni’a, որովհետեւ Քրիստոս բաժանեալ չէ: Հենց այս պատճառով է, որ հայ կաթողիկէները հաւատարիմ մնացին Հռոմի Սրբազան Քահանայապետին՝ անվերապահ հնազանդութեամբ, հաւատարիմ մնացին Քաղկեդոնի սուրբ ժողովին, որի որոշումների իմաստի միտումնաւոր խեղումները կամ սխալ ընկալումը արտաքին պատրուակ հռչակուեցին Հռոմի հետ վարչական ենթակայութեան կապերը խզելու եւ, նոյնիսկ որոշ նեղմիտների կողմից քաղկեդոնականութիւնը եւ Լևոն Մեծ Պապին աղանդ հռչակելու համար: Միջնադարեան խաւարը, ինչպէս տեսնում եք, իր հետքը թողեց ամբողջ հայ Եկեղեցու ճակատագրի վրայ:

 Իսկ ինչու՞ հնազանդութիւն Հռոմի Սրբազան Քահանայապետին, կհարցնեն պարզ հաւատացեալներ եւ, յատկապէս, ինքնանկախութեան հպարտութեամբ եւ քրիստոնեայի արժանապատւութեան սխալ պատկերացմամբ համակուած անձինք: Շատ պարզ եւ անբեկանելի պատճառով. Յիսուս Ի՛նքը կամեցաւ այդպէս եւ այդպէ՛ս պատուիրեց իր աշակերտներին, եւ այստեղ վիճելու կամ գիտական այլեւայլ ուսումնասիրութիւնների կարիք չկայ, քանի որ Աստուծո կամքը վէր է ամէն գիտութիւնից.«խորհուրդ մարդկան, կամք Աստուծոյ»: Հռոմի Սուրբ Աթոռը հիմնել է Սբ. Պետրոս առաքեալը, ով Հռոմում էլ նահատակուել է, ինչի մասին բազում անհերքելի վկայութիւններ կան: Իսկ Հռոմի քահանայապետերը Պետրոս առաքեալի աթոռի անմիջական ժառանգներն են: Իսկ Պետրոս առաքեալը Յիսուսի կողմից ընտրուեց որպէս վէմ՝ քար, անկյունաքար, Եկեղեցւոյ, ով կոչուած է իր եղբայրներին հաստատել հաւատքի մէջ, ուղղորդել նրանց Տիրոջ օգնութեամբ եւ կամքով:

Սահմանափակուենք ավետարանկան մի քանի առանցքային մէջբերումներով միայն.

«Երանի՜ է քեզ, Սիմո՛ն, Յովնանի՛ որդի, որովհետեւ մարմինը եւ արիւնը չէ, որ յայտնեց քեզ, այլ՝ իմ Հայրը, որ երկնքում է։ Եւ ես քեզ ասում եմ, որ ԴՈՒ վէմ ես, եւ այդ վէմի վրայ պիտի շինեմ իմ եկեղեցին, ու դժոխքի դռները այն չպիտի յաղթահարեն։ Եւ քեզ պիտի տամ երկնքի արքայութեան բանալիները, եւ ինչ որ մի անգամ կապես երկրի վրայ, կապուած պիտի լինի երկնքում։ Եւ ինչ որ արձակես երկրի վրայ, արձակուած պիտի լինի երկնքում»Մտթ.,16:16-19։

«Եւ Տէրն ասաց. «Սիմո՛ն, Սիմո՛ն, ահա սատանան ուզեց ձեզ ցորենի նման մաղել։ Բայց ես աղօթեցի ՔԵԶ համար, որպէսզի քո հաւատը չպակասի, եւ ԴՈՒ, երբ վերադառնաս ինձ, ՀԱՍՏԱՏԵՍ քո եղբայրներին», Ղկ., 22:31։

Եւ երբ ճաշեցին, Յիսուս Սիմոն Պետրոսին ասաց. «Սիմո՛ն, որդի՛ Յովնանի, սիրո՞ւմ ես ինձ աւելի, քան դրանք»։ Սա ասաց նրան. «Այո՛, Տէ՛ր, եւ դու գիտես, որ սիրում եմ քեզ»։ Նրան ասաց՝ արածացրո՛ւ իմ գառներին։ Դարձեալ ասաց նրան. «Սիմո՛ն, որդի՛ Յովնանի, սիրո՞ւմ ես ինձ»։ Նա ասաց նրան. «Այո՛, Տէ՛ր, եւ դու գիտես, որ սիրում եմ քեզ»։ Նրան ասաց՝ արածացրո՛ւ իմ ոչխարներին։ Երրորդ անգամ նրան ասաց. «Սիմո՛ն, որդի՛ Յովնանի, սիրո՞ւմ եսինձ»։ Պետրոսը տխրեց, որ երրորդ անգամ իրեն ասաց, թէ՝ սիրո՞ւմ ես ինձ։ Ու նրան պատասխանեց. «Տէ՛ր, դու ամէն ինչ գիտես. դու ինքդ ճանաչում ես բոլորին եւ գիտես, թէ սիրում եմ քեզ»։ Յիսուս նրան ասաց. «Արածացրո՛ւ իմ ոչխարներին», Յվհ., 21:15-19:

 Պետրոսի աւագութեան մասին բազում վկայութիւններ ունենք թէ՛ ընդհանրական Եկեղեցւոյ հայրերից, թէ՛առաջին Տիեզերական ժողովներից (որոնց որոշումներն, ի դէպ, ընդունել եւ ընդունում է նաեւ Հայ Առաքելական Եկեղեցին), թէ՛ հայ սուրբ հայրերը (Գր. Լուսաւորիչ, Եղիշէ, Սահակ Պարթեւ, Գր. Նարեկացի, Շնորհալի եւ այլք): Պետրոսի աւագութիւնը ընդունելը, որպէս աստուածադիր օրէնք, նշանակում է այսօրուայ Պապի մէջ տեսնել եւ ընդունել Պետրոս առաքեալին, որը միակ հիմքն է եւ գրաւականը Տիեզերական Եկեղեցւոյ միութեան, հաւատքի առաջընթացի: Հաւատքի միութիւնից անբաժան է նաեւ Պանդուխտ (երկրային, դեռ Աստուծոյ հետ վերջնականապէս ու կատարելապէս չմիաւորուած) Եկեղեցւոյ մէկ վարչութիւնը, մէկ երկրային պետը, որն ունի Երկնքի բանալիները՝ յանձնուած Տիրոջից: Ուրեմն, փրկութեան ԼԻԱԿԱՏԱՐ միջոցներից լիուլի օգտուելու եւ Տիրոջ պատուիրանին անդաւաճան յետեւելու համար պարտ է հնազանդուել Սրբազան Քահանայապետին եւ լինել Կաթողիկէ Եկեղեցու դաւանորդ, որպէսզի կատարուի Յիսուսի աղօթքն առ Հայր.

«Սակայն միայն նրանց համար չէ, որ աղաչում եմ, այլեւ նրանց խօսքի միջոցով բոլոր ինձ հաւատացողների համար, որպէսզի ամէնքը մի լինեն. ինչպէս դու, Հա՛յր, իմ մէջ, եւ ես՝ քո մէջ, որպէսզի նրանք էլ մեր մէջ լինեն, եւ որպէսզի աշխարհն էլ հաւատայ, թէ դո՛ւ ուղարկեցիր ինձ։ Եւ ես տուեցի նրանց այն փառքը, որ դու ինձ տուեցիր, որպէսզի մի լինեն, ինչպէս եւ մենք մի ենք», Յվհ, 17:20-22։

 Կաթողիկէ եմ, որովհետեւ ուզում եմ լինել Քրիստոսի ճշմարիտ աշակերտը, կաթողիկէ եմ, որովհետեւ ուզում եմ սրբութեան ճանապարհով ընթանալ անշեղ եւ անսայթաք, կաթողիկէ եմ, որովհետեւ նոյնն եմ ցանկանում բոլորի համար, որովհետեւ պարտաւոր եմ բոլորի մէջ տեսնել ի Քրիստոս եղբայրների եւ քոյրերի: Հաւատարիմ եմ Սրբազան Քահանայապետին, որովհետեւ նրա առաջնորդութեամբ կարող եմ գտնել բոլոր հարցերիս պատասխանները…

Լեւոն Գալստեան