Ապրիլի 12-ի կեսօրից սկսած, հենց որ աւարտուեց պատմական արարողութիւնը, աշխարհի լրատուամիջոցների ճնշող մեծամասնութեան գլխագրերում իմաստով իրարից այնքան էլ շատ չտարբերուող արտահայտութիւններով սենսացիայի նման ասուած էր այն, որ Պապը հայերի կոտորածները անուանել է «ցեղասպանութիւն» եւ այն էլ՝ Սբ. Պետրոսի տաճարում: Կայծակնային արագութեամբ յայտնուեցին վերլուծութիւններ, թէ քանի անգամ են google-ում կողք կողքի յայտնուել «Պապ» եւ «Ցեղասպանութիւն» բառերը, հերթով նշում էին բոլոր հեղինակաւոր լրատուամիջոցների անունները, ովքեր ուշադրութիւն են դարձրել այս պատմական իրադարձութեանը. Հայոց Ցեղասպանութիւնը վերջապէ՛ս բոլորի ուշադրութեան պրիզմայում է յայտնուել:

Այս ամէնը լաւ է…բայց միայն «ցեղասպանութիւն» բառի համար չէր, որ Պապը գնաց այդ քայլին:

Անհերքելի փաստ է եւ ամբողջ հայ ժողովու՛րդն է երախտապարտ Քահանայապետին՝ «ցեղասպանութիւն» բառն անվախ օգտագործելու համար, բայց սա նորութիւն չէր. 2000-2001թթ. Սրբազան Քահանայապետը (Հովհաննէս Պողոս Բ) պաշտոնական փաստաթղթերով Հռոմում եւ Էջմիածնում Հայոց Եղեռնը անուանեց «20-րդ դարի առաջին ցեղասպանութիւն»: Նոյն ինքը կարդինալ Բերգոլիոն էլ, որ այժմ Ֆրանցիսկոս Պապն է, նախքան Պապ ընտրուելը բազմիցս օգտագործել է այդ բառը, մօտ հարաբերութիւններ է ունեցել հայ եկեղեցականների եւ Արգենտինայի հայ համայնքի հետ եւ անգամ ցանկութիւն յայտնել հուղարկաւորուել հայկական խաչքարի ներքոյ: Ֆրանցիսկոս Սրբազան Պապը ապրիլի 12-ին պարզապէս նորից փաստեց այն, ինչ ասուել էր իր նախորդի կողմից, ճիշտ է, միգուցէ, աւելի մեծ ուշադրութեան կենտրոնում, աշխարհի հեղինակաւոր լրատուամիջոցների տեսախցիկների առաջ, կաթողիկէ մայր տաճարում: Հայկական բոլոր լրատուամիջոցներում անհանգիստ աճապարանքով գրուած հրապարակումներում առանձնացուած են Պապի միեւնոյն արտահայտութիւնները, որոնցում լրագրողները ջանում են ատելութիւն եւ թոյն տեսնել Թուրքիայի հանդէպ, դատապարտողական ջախջախիչ խօսք, քաղաքական ապտակ՝ Թուրքիային, ինչպէս գրում է մէկը եւ այլն…Բայց, թող ներուի ինձ ասել,  լրագրողների մեծամասնութիւնը չի ապրում ջերմեռանդ քրիստոնեայի կեանքով եւ աւելի հաճախ վազում է առաջի՛նը ինչ-որ սենսացիա «աւետելու» յետեւից ու չի նկատում մի պարզ ճշմարտութիւն՝ այն, որ Հռոմի Սրբազան Քահայապետը ոչ թէ քաղաքական, այլ՝ հոգեւո՛ր առաջնորդ է, հոգիների փրկութեան մասին տապակուող հովիւ՝ կոչուած երկրի վրայ փոխարինելու մեր Տէր Յիսուս Քրիստոսին, Ով, չեկաւ ատելութիւն սերմանելու եւ քաղաքական ապտակներ հասցնելու, այլ՝ մարդկանց ներողամտութիւն սովորեցնելու, սէր եւ յաւիտենական յոյս տալու:

Անհերքելի է, որ Քահանայապետը հայ ժողովրդին ուղղուած իր ուղերձում եւ Սբ. Պատարագի ժամանակ ասուած խօսքում ամենախի՛ստ ձեւով դատապարտեց Օսմանեան Թուրքիայի ոճրագործութիւնը հայերի հանդէպ, բայց, ինչպէս իրաւացիօրէն նկատում է Vatican Insider թերթի անուանի լրագրող Andrea Tornielli-ն, Պապի խօսքերը եւ կամ Սբ. Պատարագի մատուցումը Սբ. Պետրոսի տաճարում մտայղացուած չէին ըստ աշխարհականների սպասումների եւ, առաւել եւս, ըստ դեսպանների միջնորդութիւնների (ինչն ակնկարկում են որոշ հայաստանեան հեռուստաընկերութիւններ), եւ ոչ էլ նպատակ ունէին երիտթուրքերի ոճրագործութեան համար մեղադրել այսօրուայ Թուրքիային, այլ նպատակ ունէին դատապարտելու զազրելի արա՛րքը (եւ ոչ թուրք ժողովրդին) եւ այդ արարքը մերժելու պետական դիրքորոշու՛մը: 2014թ. նոյեմբերին Քահանայապետը Թուրքիայում խօսեց խաղաղութեան մասին, իսկ վերադարձին ինքնաթիռում ասաց, որ ինքն աղօթում է երկու ժողովուրդների հաշտութեան համար: Այս խօսքերը, ինչպէս նաեւ հայ ժողովրդին ուղղուած ուղերձի հիմնական մասերը արհամարհուել են ոչ միան թուրք իշխանաւորների կողմից (սրանց պարագայում՝ դիտաւորեալ սխալ մեկնաբանութեամբ),  այլեւ՝ հայ եւ օտարազգի լրագրողների կողմից, ովքեր ՄԻԱՅՆ քաղաքական դեմարշ ու կտրող-ծակող«message»-ներ են ուզում տեսնել Քահանայապետի խօսքերում:

Ինչքան էլ տհաճ լինի միայն աշխարհական մտայնութեամբ հաջողութիւնների ձգտող շատ լրագրողների եւ «օրուայ վերլուծաբանների» համար, բայց պէտք է ասել.

Սրբազան Պապի խօսքերին (եւ ոչ միայն 2015թ. ապրիլի 12-ին արտասանուած) ուշադիր հետեւելու եւ նրա վարդապետութեան համատեքստում դիտելու դէպքում, նկատելի է, որ Քահանայապետի այս պատմական քայլի հիմնական իմաստը մարտիրոսների արեան ու վերքերի միջոցով սիրոյ եւ ներման, խաղաղ հարաբերութիւնների զարգացմանը նպաստելն է, օգնելը, որպէսզի հայերը եւ հալածանքներ տեսած միւս ժողովուրդները, նաեւ դաժան հալածիչները, կարողանան հասկանալ Քրիստոսի մէջ նոր կեանք սկսելու խորհուրդը:

Պապն իր ուղերձում ասում է, որ «պատահածի յիշատակը կատարելը պարտականութիւնն է ո՛չ միայն Հայ ժողովրդի … այլ եւ համա՛յն մարդկային ընտանիքի, որպէսզի այս ողբերգութիւնից եկող ազդարարութիւնը մեզ ազատի նման արհաւիրքների մէջ վերստին ընկնելուց, որոնք անարգում են Աստծուն եւ մարդկային արժանապատուութիւնը»: Հայ ժողովրդի տառապանքները Պապը միացնում է այսօր աշխարհի տարբեր անկիւններում հալածուող, գլխատուող քրիստոնեաների եւ այլակրոնների տառապանքներին եւ կոչ անում միջազգային կազմակերպութիւններին ընդդիմանալ ու դադարեցնել մարդկութեան դէմ գործուած ոճիրները, բայց նաեւ ասում է, որ հայ ժողովուրդը, ինչպէս եւ այլ քրիստոնեայ նահատակներ, տառապանքներ է յաղթահարել Քրիստոսի Խաչի վրայ հիմնուած յոյսով, «խաչի արիութեա՛մբ», որը ինքնին յո՛յս է, որ «շատերի զոհաբերումը կարող է սերմը դառնալ արդարութեան եւ խաղաղութեան», ինչպէս Քրիստոսի արիւնը դարձաւ նոր կեանքի, խաղաղութեան սերմ: Քրիստոսի անուան համար տառապած հոգիները եւ նրանց սերունդները պէ՛տք է կարողանան բացել իրենց սրտերն ու ներե՛լ, նո՛յնիսկ իրենց հալածողներին.«ներումը աղբիւր է խաղաղութեան եւ վերանորոգ յոյսի»:

 Հենց այս համատեքստում էլ Սրբազան Պապը յիշեցնում է Նարեկացու բառերը եւ հասկացնում, թէ ի՛նչ իմաստ ունի այդ մեծ սրբին Վարդապետ Եկեղեցւոյ հռչակելը Եղեռնի 100-րդ տարելիցի շրջանակներում՝ որպէս մեծ նուեր հայ ժողովրդին.«…մի սպանի՛ր ինձ կծողներին, այլ փոփոխի՛ր՝ խլելով երկրային խոտան պտուղներն եւ իմ ու նրանց մէջ արմատաւորելով բարին» (Մատեան, Բան ՁԳ): Պապը աղօթում է եւ հրաւիրում մեզ եւս աղօթելու, որ հայ եւ թուրք ժողովուրդների միջեւ վերսկուի հաշտութեան ճանապարհը, որովհետեւ «միայն ա՛յս ճանապարհով է, որ նոր սերունդները կարող են բացուել աւելի լաւ ապագայի ընդառաջ», այսինքն՝ Պապի գլխաւոր մտայոգութիւնը աւելի լաւ, խաղաղ ու լուսաւոր ապագա՛ն է ոչ միայն հայ ժողովրդի, այլեւ ամբողջ աշխարհի համար, եւ ոչ թէ քաղաքական ապտակներ հասցնելը կամ քաղաքական ռեւանշի համար մոտիւներ ստեղծելը: Պապը սիրոյ եւ ներման սերմանող է: Քաղաքական պտուղներ ճաշակելու փոխարեն հարկ է  աղօթե՛լ.«քրիստոնեաներիս համար, այս պահը թող լինի յատկապէս աղօթքի՛ զօրաւոր մի պահ, որպէսզի թափուած արիւնը Քրիստոսի զոհաբերման փրկարար զօրութեամբ՝ ներգործի լրիւ միութեան հրաշքը նրա աշակերտների մէջ», կոչ է անում Քահանայապետը: Հայերի նահատակութեան մէջ նա տեսնում է սերմը ոչ միայն կաթողիկէ եւ առաքելական հայերի եղբայրութեան ամրացման, այլեւ՝ փաստումը այլ քրիստոնէական հարանուանութիւնների նատահակների հետ արեան համամիութենականութեան (ecumenism): Սրա գեղեցիկ վկայութիւնն էր ապրիլի 12-ին Սբ. Պատարագի ընթացքում տարբեր լեզուներով աղօթքների ընթերցումը, իսկ հայերը դարձել էին այդ միութեան մի անզուգական շաղախ՝ իրենց ոսկեղենիկ հայերէն ընթերցումներով, Սպիտակի երկրաշարժի հետեւանքներն իրենց հոգիներում կրող դեռատի հայ աղջիկների շուրթերից հնչող շարականներով: Հացն ու գինին, որոնք Սրբազան Պապի ձեռքերում դարձան Տիրոջ մարմինն ու արիւնը, զոհասեղանին մօտեցուեցին հայ մանուկների ձեռքերով: Սբ. Պատարագին ներկայ հայորդիների յուզուած աչքերում արտահայտւում էր այն մեծ կարեւորութիւնն ու գնահատանքը, որ ամբողջ Կաթողիկէ Եկեղեցին, ի դէմս Սրբազան Պապի, տածում է հայ նահատակների եւ նրանց արեան վրայ վերածնուած ներկայ սերնդի հանդէպ: Տիեզերական Եկեղեցւոյ սէրն իրենց հոգիներում զգացին ամենաթոյլերը՝ Գիւմրիից Հռոմ հասած հաշմանդամները, ովքեր մշտապէս Քահանայապետի ուշադրութեան կենտրոնում են եւ որոնք կոչուած են վերարծածրելու եղբայրասիրութիւնն ու ինքնազոհութիւնն աշխարհում, որը եւ այս Սբ. Պատարագի մատուցման եւ Սբ. Գրիգորին Եկեղեցւոյ վարդապետ հռչակելու առաջնային նպատակն էր:

Ապրիլի 12-ն էլ պատահականօրէն չէր ընտրուած.դա Աստուածային ողորմութեան կամ գթասրտութեան կիրակին էր, որը հաստատուել է 2000թ. ապրիլի 30-ին Հովհաննէս Պողոս Բ Պապի կողմից, տօնի ջեմեռանդութեան նախաձեռնող լեհ Ֆարուստինա Կաւալսկայի սրբադասման առիթով: Պապը յիշեցրել է Ֆարուստինայի օրագրի տողերը Յիսուսի խօսքերի մասին.«Մարդկութիւնը երբեք խաղաղութիւն չի գտնի, մինչեւ չսկսի վստահել Աստուածային ողորմութեանը»:

Չմոռանանք, որ այս իրադարձութեան առանցքը կամ մեխը ոչ թէ Քահանայապետի խօսքերն են կամ քայլը, այլ՝ Յիսուս Քրիստոսի Սուրբ եւ Անմահ Պատարա՛գը.Քրիստոս ապրիլի 12-ին ինքն իրեն զոհ մատուցեց Հայր Աստծուն՝ ոչ թէ թշնամանք սերմանելու համար, ոչ թէ պարզապէս միջազգային իրաւունքի տերմինը աշխարհով մէկ եւս մէկ անգամ սփռելու համար, ոչ թէ պարզ մի ամբիոն դառնալու համար, որպէսզի հայն ի լուր աշխարհի խօսի իր ցաւի եւ պահանջատիրութեան համար, այլ՝ նախեւառաջ, յաւիտեան մնալով որպէս քավիչ եւ հաշտեցնող զո՛հ՝ մարդկութեան մեղքերի համար, անկախ ազգութիւնից եւ ոճրագործութեան ծաւալից, որպէսզի բոլոր ներկաներին միացնի Իրեն եւ Իր հետ միասին զոհ մատուցի Հօրը: Այդ Զոհն էր, որ միաւորել էր հայերին միւս ազգութիւնների հետ, Սբ. Պետրոսի կամարների ներքոյ, Սրբազան Քահանայապետի առաքելական գլխաւորութեամբ եւ միջնորդական աղօթքներով՝ բոլոր ներկաների եւ ամբողջ աշխարհի համար: Քրիստոս է մեր ցաւերի միակ սպեղանին, որը տանում է դէպի նոր կեանք: Յիշենք Քահանայապետի քարոզը:

Քահանայապետն, իհարկէ, չէր կարող չիմանալ իր քայլի քաղաքական, դիւանագիտական հետեւանքների մասին՝ Թուրքիայի հետ հարաբերութիւններում, բայց նրա նպատակը հոգեւո՛րն էր՝ իր հոգածութեանն հանձնուած զավակներին վշտակցելն ու Քրիստոսի համար թափուած արեանը հարգանքի տուրք մատուցելը յաւուր պատշաճի, շեշտելով, որ հայ ժողովուրդը առաջին քրիստոնեայ ազգն է եւ մեծ փորձութիւնների միջով է անցել՝ հաւատքի մասին վկայելու ճանապարհին: Սրբազան Պապը աղօթքով առլեցուն այս մեծ նուերը մատուցեց մեծ հալածանքներ կրած հայ ժողովրդին՝ ի նկատի ունենալով նաեւ ներկայիս աննախադէպ հալածանքները քրիստոնեաների հանդէպ, ում թափուած ամէն մի կաթիլ արիւնը թանկ է ողջ Ընդհանրական Եկեղեցու համար, անկախ եկեղեցական վարչական բաժանումներից եւ ազգութիւնից: Սա քրիստոնեական հաւատքի մասին արմատական վկայութեան պատրաստակամութեան մի զորեղ ու համարձակ ուղերձ էր ամբողջ աշխարհին՝ վստահութիւն, որ նահատակների արիւնն է սերմը քրիստեաների (Տերտողիանոս) եւ պարտութիւնը չարի:

Յիշե՛նք, թէ ինչ ասաց Քահանայապետը ապրիլի 9-ին Հայ Կաթողիկէ Նուիրապետութեանը.

«Անսայթաք նուիրուէ՛ք կրթելու աշխարհական հաւատացեալներին, որպէսզի սովորեն իրականութիւնը կարդալ նոր աչքերով, ի վիճակի լինեն ամէն օր ասելու. Իմ ժողովուրդը ոչ միայն տառապել է Քրիստոսի համար, այլ՝ յատկապէս հարութիւ՛ն է առել Նրա մէջ»:

Լեւոն Գալստեան

14 ապրիլի, 2015թ.

Ապրիլի 12-ի Սբ. Պատարագի տեսաձայնագրութիւնն ամբողջութեամբ, առանց հայերէն մեկնաբանութեան.